ყაზახეთი

ყაზახეთის რესპუბლიკა (ყაზახ. Қазақстан Республикасы; რუს. Республика Казахстан) — ტრანსკონტინენტური ქვეყანა ცენტრალურ აზიაში, რომლის მცირე ნაწილიცურალის დასავლეთით ხვდება აღმოსავლეთ ევროპაში. ყაზახეთი არის მსოფლიოში სიდიდით მეცხრე ქვეყანა, ხოლო ხმელეთით გარშემორტყმულ ქვეყნებს შორის უდიდესი, მისი ფართობი შეადგენს 2,727,300 კვადრატულ კილომეტრს რაც აღემატება დასავლეთი ევროპის ფართობს.^[4] მას ესაზღვრება (ჩრდილოეთიდან საათის ისრის მოძრაობის მიხედვით): რუსეთი, ჩინეთი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი, თურქმენეთი და კასპიის ზღვა. ყაზახეთის ტერიტორია მოიცავს: ვრცელ ველებს, ტაიგას, კანიონებს,გორებს, დელტებს, მუდმივი თოვლით დაფარულ მთებს და უდაბნოებს. 17 მილიონზე მეტი მაცხოვრებლით მისი საშუალო სიმჭიდროვე დაახლოებით 6 ადამიანს შეადგენს კვ. კილომეტრზე. დედაქალაქი ალმათიდან ასტანაში 1997 წელს გადავიდა.

სექციების სია

  [ჩვენება] 

სახელწოდება[რედაქტირება]

• ოფიციალური: ყაზახეთის რესპუბლიკა.
• ეროვნული: Қазақстан; Qazaqstan Respublikasy.

გეოგრაფია[რედაქტირება]

ყაზახეთის რესპუბლიკა

ქვეყანა ცენტრალურ აზიაში, ესაზღვრება რუსეთს, ჩინეთს, ყირგიზეთს, უზბეკეთს და თურქმენეთს. დასავლეთით მას კასპიის ზღვა აკრავს. ფართობი შეადგენს 2.717.000 კვ.კმ-ს. ამ მაჩვენებლით მას მე-9 ადგილი უკავია მსოფლიოს ქვეყნებს შორის. მისი ტერიტორია გადაჭიმულის კასპიის ზღვიდან ალტაის მთებამდე. მთავარი მდინარეებია ილი, ირტიში და იშიმი, ტბები - არალის,ბალხაშის და ზაისანის.

სახელმწიფო[რედაქტირება]

• სახელმწიფო სისტემა - განვითარებადი დემოკრატია, საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური - პრეზიდენტი ნურსულთან ნაზარბაევი (1990 წლიდან).
• საკანონმდებლო ორგანო - ორპალატიანი პარლამენტი, შედგება სენატისა (47 წევრი) და მაჟილისისაგან (67 წევრი).

ტერიტორიული მოწყობა[რედაქტირება]

მთავარი სტატია : ყაზახეთის ადმინისტრაციული დაყოფა.

ყაზახეთი ადმინისტრაციულად იყოფა 14 ოლქად (oblys) და 3 ქალაქად (qalasy).

ოლქი/ქალაქი	მოსახლ.	ფართ.	ცენტრი
ასტანა	1006.8	752 262	ასტანა
ალმათი	2344.5	224 200	ალმათი
ბაიკონური	2344.5	59452	ბაიკონური
ყიზილორდის ოლქი	519.8	226 000	ყიზილორდა
ალმათის ოლქი	519.8	1 918 109	თალდიყორღანი
აკმოლის ოლქი	1006.8	92 000	ქოქშეთაუ
აქტობეს ოლქი	595.2	300 600	აქტობე
ატირაუს ოლქი	383.5	118 600	ატირაუ
დასავლეთ ყაზახეთის ოლქი	538.4	151 300	ორალი
ყარაღანდის ოლქი	1230.3	428 000	ყარაღანდა
კოსტანაის ოლქი	1309.8	225 700	კუსტანაი
მანგისთაუს ოლქი	276.2	156 600	აქთაუ
სამხრეთ ყაზახეთის ოლქი	1723.1	117 300	შიმქენთი
პავლოდარის ოლქი	880.7	124 800	პავლოდარი
აღმოსავლეთ ყაზახეთის ოლქი	1334.4	283 300	ოსკემენი
ჩრდილოეთ ყაზახეთის ოლქი	1167.9	123 200	პეტროპავლი
ჟამბილის ოლქი	857.7	144 300	ტარაზი

დემოგრაფია[რედაქტირება]

ყაზახი მამაკაცი ცხენზეით და არწივით

• მოსახლეობა - ყაზახეთის მოსახლეობა შეადგენს 16,967,000 (2013) ადამიანს, ხოლო მათი ეთნიკური კუთვნილება 2009 წლის მიხედვით შემდეგია: 63.1% ყაზახი, 23.6% რუსი, 2.9% უზბეკი, 2.8% უკრაინელი, 1.5% გერმანელი, 1.4% უიგური, 1.3% თათარი, 4.3% სხვა.^[5]
• სახელმწიფო ენები - ყაზახური და რუსული.
• რელიგია - ისლამი და ქრისტიანობა.
• დედაქალაქი - ასტანა (288 ათასი, 1997 წლის 1 დეკემბრიდან).
• დიდი ქალაქები - ალმათი (1 328 ათასი), ასტანა (775), შიმკენტი (629), ყარაღანდა (459), ტარაზი (398), პავლოდარი (354), უსტ-კამენოგორსკი (344), სემეი (312), ურალსკი (255).

ეკონომიკა[რედაქტირება]

ყაზახეთი მდიდარია მინერალური რესურსებით - ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი, რკინის მადანი, მანგანუმი, ქრომი, ნიკელი, კობალტი, სპილენძი, მოლიბდენი, ტყვია,თუთია, ბოქსიტები, ოქრო, ურანი. ერთობლივ ეროვნულ პროდუქტში სოფლის მეურნეობის წილი შეადგენს 10%-ს, მრეწველობის - 30%-ს, დანაჩენი მომსახურებაზე მოდის. ძირითადი საექსპორტო პროდუქტებია - ნავთობი, ლითონები, ქიმიკატები, ხორბალი. უკანასკნელ წლებში შესამჩნევია პროგრესი საბაზრო ეკონომიკის ჩამოყალიბების მიმართულებით. ეროვნული ვალუტა - ტენგე (KZT);

უახლესი ისტორია[რედაქტირება]

დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1990 წელს. სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ ყაზახეთს ერგო საბჭოთა კოსმონავტიკის ძირითადი ბაზა - ბაიკონურის კოსმოდრომი. მას დაახლოებით 6 ათასი კვ.კმ ფართობი უჭირავს, რომელსაც იჯარით იყენებს რუსეთი. ყაზახეთი არის დსთ-ს წევრი. 1999 წელს მიიღო დამკვირვებლის სტატუსი ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაში.

კულტურა[რედაქტირება]

• არქიტექტურა: ხოჯა აჰმედ იასავის მავზოლეუმი.
• ლიტერატურა: ყაზახურ-უზბეკური ეპოსი - ალფამიში (XIX-XX სს.)