საფრანგეთი, ოფიციალურად საფრანგეთის რესპუბლიკა (ფრანგ. République française) — ქვეყანა დასავლეთ ევროპაში, მოიცავს ევროპის ამ ნაწილის, რამდენიმე კუნძულისა და ზღვისიქითა ტერიტორიების ნაწილს. მას ესაზღვრება (ჩრდილოეთიდან საათის ისრის მიმართულებით) ევროპის შემდეგი ქვეყნები: ბელგია,ლუქსემბურგი, გერმანია, შვეიცარია, იტალია, მონაკო, ესპანეთი და ანდორა. ზღვისგადაღმა ტერიტორიებს ესაზღვრება ბრაზილია და სურინამი (საფრანგეთის გვიანას), ნიდერლანდის ანტილები (სენ-მარტენს). საფრანეგთი გაერთიანებული სამეფოს ევროგვირაბით უკავშირდება, რომელიც გადის ლა-მანშის სრუტის ქვეშ.
საფრანგეთი უდიდესი სახელმწიფოა დასავლეთ ევროპაში, ხოლო სიდიდით მესამე მთლიანად კონტინენტზე. ის ფლობს მეორე ყველაზე დიდ განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონას. საფრანგეთს აქვს დიდი ძალაუფლება ძლიერი კულტურული, ეკონომიკური, სამხედრო და პოლიტიკური ზეგავლენით ევროპასა და მთელს მსოფლიოზე.[4] საფრანგეთის ძირითადი იდეალები აღბეჭდილია, XVIII საუკუნეში მიღებულ, „ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაციაში“. XVI-XX საუკუნეებში საფრანგეთი ფლობდა ყველა დროის სიდიდით მეორე უდიდეს კოლონიურ იმპერიას, რომელიც დავდაპირველად მოიცავდა ვრცელ ტერიტორიებს ჩრდილოეთ ამერიკისა და ინდოეთში, ხოლო შემდგომ ჩრდილო-დასავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში. ის, ასევე, ფლობდა მადაგასკარს, ინდოჩინეთს, გუანჩჟოუვანსა და კარიბის ზღვისა და წყნარი ოკეანის აუზის მრავალ კუნძულს.
საფრანგეთი არის განვითარებული ქვეყანა[5] და მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით აქვს ევროპაში მეოთხე, ხოლო მსოფლიოში მეცხრე უდიდესიეკონომიკა.[6] საოჯახო ქონების მონაცემით საფრანგეთი უმდიდრესი ქვეყანაა ევროპაში და მეოთხეა მსოფლიოში. [7] მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით მას მეხუთე ადგილი უკავია მსოფლიოში. საფრანგეთს ყველაზე ხშირად სტუმრობენ, ის ყოველწლიურად 83 მილიონ უცხოელ ტურისტს მასპინძლობს.[8]
საფრანგეთს გააჩნია მეექვსე უმსხვილესი სამხედრო ბიუჯეტი[9] და 29-ე უდიდესი არმია მსოფლიოში. ის ფლობს ბირთვული იარაღის მესამე უდიდეს მარაგს მსოფლიოში[10] და სიდიდით მეორე დიპლომატიურ კორპუსს აშშ-ის შემდეგ.[11] საფრანგეთი არის გაეროს დამფუძნებელი წევრი, ასევე უშიშროების საბჭოს ხუთიდან ერთ-ერთი მუდმივი წევრი და წევრი საერთაშორისო ორგანიზაციებისა: ფრანკოფონია, დიდი რვიანი, დიდი ოცეული, ნატო, OECD, WTO და ლათინური კავშირი. გარდა ამისა, ის არის ევროპის კავშირის დამფუძნებელი და მოწინავე წევრი, ამასთან ფართობით მისი უდიდესი სახელმწიფო. 2013 წლისთვის საფრანგეთს მეოცე ადგილი ეკავა მსოფლიოში ადამიანის განვითარების ინდექსის მიხედვით, ხოლო, 2012 წელს, 22-ე – კორუფციის აღქმის ინდექსით.[12]
სექციების სია
[ჩვენება]სახელწოდება[რედაქტირება]
- ოფიციალური: ქართულად - საფრანგეთის რესპუბლიკა; ფრანგულად — France; République française.
- ეტიმოლოგია — სახელი მომდინარეობს ფრანკების ტომებისაგან. თვით სიტყვა “ფრანკი” თავისუფალ ადამიანს ნიშნავს. ამ ტერიტორიას რომაელები გალიასუწოდებდნენ გალების კელტური ტომის მიხედვით. საფრანგეთის სახელები სხვა ენებზე: Gallia (ბერძნული), Francogallia (ლათინური), Fagguo (ჩინური), Ranska (ფინური), Tsarf (ებრაული), Valland (ძველნორვეგიული), Bro-C'hall (ბრეტონული), Perancis (ინდონეზიური).
- ქვეყნის კოდი — FR.
ისტორია[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ისტორია.პრეისტორია[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : წინაისტორიული საფრანგეთი.
ადამიანთა ცხოვრების უძველესი კვალი, რომელიც დაახლოებით ძვ.წ 18,000 წლით თარიღდება, საფრანგეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს.[13] ამ პერიოდში ადამიანებს, გამყინვარების ხანისთვის დამახასიათებელ მკაცრ და ცვალებად კლიმატთან უხდებოდათ გამკლავება, რამაც მათი ცხოვრების ნირის შეცვლა გამოიწვია: მათ ხელი მიჰყეს მომთაბარეობას, ხოლო თავს ნადირობითა და შემგროვებლობით ირჩენდნენ.[13] საფრანგეთი ცნობილია იმ გამოქვაბულთა სიმრავლით, რომლებიც ზედა პალეოლითის ერას მიეკუთვნებიან, ხოლო მათგან ყველაზე ცნობილია ლასკოს გამოქვაბული[13] (დორდონი, ძვ.წ 18,000 წელი).
გამყინვარების ხანის ბოლო ეტაპზე (ძვ.წ 10,000 წელი) კლიმატი შერბილდა[13] და დაახლოებით ძვ.წ 7,000 წლიდან დასავლეთ ევროპის ამ ნაწილმა ნეოლითის ხანაში გადაინაცვლა, რამდენადაც მოსახლეობის ცხოვრების წესი შეიცვალა, ამ ეტაპზე ჩნდება დამჯდარი მოსახლეობის სამიწათმოქმედო კულტურა. ძვ.წ IV—III ათასწლეულების ძლიერი დემოგრაფიული და სასოფლო სამეურნეო განვითარების შემდეგ, ძვ.წ III ათასწლეულში მოსახლეობამ მეტალურგიას მიჰყო ხელი, თავდაპირველად მუშაობდნენ: ოქროზე, სპილენძზე და ბრინჯაოზე, ხოლო მოგვიანებით დაიწყეს რკინის დამუშავებაც.[14] საფრანგეთის ტერიტორიაზე მრავალი მეგალითი მდებარეობს, მათგან ყველაზე გამორჩეული კი კარნაკის ქვებია (მორბიანი, ძვ.წ 3,300 წელი).
გალია[რედაქტირება]
ძვ.წ 600 წელს იონიელმა ბერძნებმა, რომლებიც წარმოშობით ფოკაიადან იყვნენ, ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე დააარსეს მასალიის კოლონია (დღევანდელი მარსელი, რომელიც საფრანგეთის უძველესი ქალაქია).[15][16] აღსანიშნავია ისიც, რომ დღევანდელი საფრანგეთის ტერიტორიაზე ასევე სახლობდნენ გალურ-კელტური ტომები, მაგრამ მხოლოდ ძვ.წV-III საუკუნეებში.[17]
გალიის ცნება სწორედ ამ დროს ჩამოყალიბდა; იგი მოიცავს კელტთა დასახლებას მდინარე რაინიდან ატლანტიკის ოკეანემდე, ანუ პირენეებსა და ხმელთაშუა ზღვას. დღევანდელი საფრანგეთის საზღვარიც თითქმის იმავე ტერიტორიებს მოიცავს, რასაც ძველი გალია მოიცავდა, რომელიც დასახლებული იყო კელტი გალებისაგან. ამ დროისგალია საკმაოდ ძლიერ სახელმწიფოს წარმოადგენდა. ძვ.წ 390 წელს გალთა ბელადმა ბრენუსმა მდინარე ტიბრთან რომაელებს ცხარე ბრძოლა გაუმართა, რომელიც ალიის ბრძოლის სახელითაა ცნობილი, სადაც გალებმა სასტიკად დაამარცხეს რომაელი ლეგიონერები. ბრძოლის შემდეგ გალებმა რომი დაიკავეს და ხარკი დაადეს.
გალთა თავდასხმამ საკუთრივ რომი ძალიან დაასუსტა, ხოლო მის მოხარკეებს აჯანყების სურვილი აღუძრა, რომმა კი მათ ხელმეორედ დამორჩილებას 50 წელი მოანდომა.გალები რეგიონს მანამდე ავიწროებდნენ, სანამ რომთან ფორმალური სამშვიდობო ხელშეხრულება არ გააფორმეს, რაც ძვ.წ 345 წელს მოხდა. სამშვიდობო ხელშეკრულების გაფორმების მიუხედავად რომისა და გალიის მტრული პოლიტიკა მომდევნო საუკუნეებშიც გაგრძელდა.
ძვ.წ 125 წელს რომაელებმა სამხრეთ გალია დაიპყრეს და დაპყრობილ ტერიტორიას რომის პროვინცია დაარქვეს. სახელმა საუკუნეების მანძილზე ცვლილება განიცადა და დღესდღეობით მას პროვანსის სახელით ვიცნობთ.[18] იულიუს კეისარმა დანარჩენი გალიაც დაიპყრო, ხოლო ძვ.წ 52 წელს გალების აჯანყებაც ჩაახშო, რომლის ინიციატორიცგალთა ბელადი, ვერცინგეტორიქსი იყო.[19]
ძვ.წ 125 წელს რომაელებმა სამხრეთ გალია დაიპყრეს და დაპყრობილ ტერიტორიას რომის პროვინცია დაარქვეს. სახელმა საუკუნეების მანძილზე ცვლილება განიცადა და დღესდღეობით მას პროვანსის სახელით ვიცნობთ.[20] იულიუს კეისარმა დანარჩენი გალიაც დაიპყრო, ხოლო ძვ.წ 52 წელს გალების აჯანყებაც ჩაახშო, რომლის ინიციატორიცგალთა ბელადი, ვერცინგეტორიქსი იყო.[21]
გალიის რომის პროვინციებში გაერთიანება ავგუსტუსს მიეწერება, ისევე როგორც მისი დაყოფა ოთხ პროვინციად: სამხრეთ გალია - ნარბონენსად, სამხრეთ-აღმოსავლეთ გალია - აკვიტანიად, ცენტრალური გალია - ლუგდუნენსად და ჩრდილოეთ გალია - ბელგიკად.[22] გალურ-რომაულ პერიოდში მრავალი ქალაქი დაარსდა, მათ შორის გალიის დედაქალაქი -ლუგდუნუმი (დღევანდელი ლიონი).[22] ეს ქალაქები ტრადიციულ რომაულ სტილში შენდებოდა; ფორუმით, თეატრით, ამფითეატრით, ცირკით და თერმული აბანოებით. გალებითანდათან აერივნენ რომაულ მოსახლეობაში და მათთან თანაცხოვრების პერიოდში თითქმის მთლიანად შეითვისეს რომაული კულტურა და ენა (ლათინური, რომლისგანაც მოგვიანებით ფრანგული ენა წარმოიშვა). ასევე მოხდა რომაული და გალური რელიგიების ერთმანეთში აღრევა, რის შედეგადაც რელიგიური სინკრეტინიზმი წარმოიქმნა.
III საუკუნის მეორე ნახევარში რომაული გალია ლიმესის სერიოზულ ნაკლებობას განიცდიდა, იმ დროს, როცა მთელი იმპერია ბარბაროსთა შემოსევებისგან იტანჯებოდა.[23]გალიამ რომის სისუსტე სათავისოდ გამოიყენა: გამოეყო მას და შექმნა დამოუკიდებელი გალების იმპერია,[23], რომელმაც მხოლოდ რომის იმპერიის კრიზისის პერიოდში იარსება (260-273 წლებში).
თუმცაღა, სიტუაცია საგრძნობლად გამოსწორდა IV საუკუნის მეორე ნახევარში, რომელიც რომაული გალიის აყვავებისა და აღორძინების პერიოდად ითვლება.[24] 312 წელსკონსტანტინე დიდმა მრწამსი შეიცვალა და ქრისტიანობა მიიღო. მას შემდეგ ბოლო მოეღო ქრისტიანთა დევნას რომის იმპერიაში,[25] მაგრამ V საუკუნის დასაწყისში ბარბაროსთა შემოსევები კვლავ განახლდა,[26] ხოლო გერმანულმა ტომებმა: ვანდალებმა, ალანებმა და სვებებმა გადალახეს რაინი და დასახლდნენ გალიაში, ესპანეთში და იმპერიის სხვა ნაწილებში.[27]
ფრანკთა სახელმწიფო (მესამე საუკუნე — 843)[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ფრანკთა სამეფო, მეროვინგების დინასტია და კაროლინგების დინასტია.
ანტიკური ხანის დასასრულს გალია რამდენიმე გერმანულ სამეფოდ დაიყო (ფრანკთა სახელმწიფო (ჩრდილოეთი), ალემანია (ჩრდილო-აღმოსავლეთი), ბურგუნდია(აღმოსავლეთი), სეპტიმანია (სამხრეთი), ვესტგოთების სახელმწიფო (სამხრეთ-აღმოსავლეთი) და დარჩენილ ტერიტორიაზე სუასონის სამეფო). ამავდროულად, ბრიტებს(კელტური მოდგმის ტომები) ანგლო-საქსთა მიერ ბრიტანეთის დაპყრობის ხანაში მშობლიური ტერიტორიის დატოვება და სხვაგან, კერძოდ კუნძულ არმორიკაზე გადასახლება მოუხდათ (გალიის შორეული დასავლეთით). შედეგად კუნძულს სახელი შეუცვალეს და ბრეტანი დაარქვეს, ხოლო კელტებმა კვლავ შეძლეს აღორძინება და ამ ტერიტორიაზე დააარსეს პეტის დამოუკიდებელი სამეფო.
ცრუმორწმუნე ფრანკები გალიის ჩრდილოეთ ნაწილში დასახლდნდენ, მაგრამ ხლოდვიგ I-ის მმართველობის ხანაში თითქმის მთელი ჩრდილოეთ და ცენტრალური გალიადაიპყრეს. ხლოდვიგ I პირველი გერმანელი დამპყრობელია, რომელმაც რომის იმპერიის დანგრევის შემდეგ, მრწამსი შეიცვალა და არიანელობის ნაცვლად ქრისტიანობა მიღო (498); ალბათ ამიტომ უწოდებენ პაპები საფრანგეთს "ეკლესიის უხუცეს ქალიშვილს" (ფრანგ. La fille aînée de l’Église),[28] ხოლო საფრანგეთის მეფეები "ყველაზე ქრისტიანი მეფეების" ტიტულატურით სარგებლობენ (Rex Christianissimus).
ფრანკებმა მიიღეს გალურ-რომაულ მემკვიდრეობა და ამ ნიადაგზე ჩამოაყალიბეს ფრანკთა სახელმწიფო. ფრანკებმა რომანული ენებიშეითვისეს, გარდა ჩრდილოეთ გალიისა, სადაც მოსახლეობა ნაკლებად მჭიდრო იყო. გალიის ამ ნაწილში ჩამოყალიბდა გერმანიკული ენები. ხლოდვიგმა დაუდო საფუძველი მეროვინგების დინასტიის მმართველობას ფრანკთა სახელმწიფოში, მანვე გამოაცხადა ქვეყნის დედაქალაქად პარიზი, თუმცაღა მისი გარდაცვალების შემდეგ სამეფოს დაშლა ელოდა. მართლაც მისი გარდაცვალების შემდეგ სამეფოს მის 4 ვაჟს შორის გადანწილდა და წარმოიქმნა ახალი პოლიტიკური ერთეულები: ორლეანი, პარიზი, რეიმსი და სუასონი.
ბოლო მეროვინგი მეფეები ფაქტობრივ ძალაუფლებას არ ფლობდნენ და მათ მაგიერ სამეფოს მაიორდომები მართავდნენ, ამიტომ მათ დაცინვით ზარმაც მეფეებს უწოდებდნენ (Rois fainéants). მაიორდომების ძალაუფლება განსაკუთრებით გაძლიერდა კარლოს მარტელის დროს. მისი მეთაურობით ფრანკებმა 732 წელს პუატიეს ბრძოლაში არაბებიდაამარცხეს, ესპანეთიდან განდევნეს და ევროპაში მათი შემდგომი წინსვლა შეაჩერეს. ამ ბრძოლის შემდეგ მან დიდი ძალაუფლება და პატივისცემა მოიპოვა ფრანკთა შორის, ხოლო მისმა ვაჟმა — პიპინ მოკლემ 751 წელს ტახტიდან ჩამოაგდო უკანასკნელი მეროვინგი მეფე და ბერად აღკვეცა, სამეფოს კი კაროლინგთა დინასტია ჩაუდგა სათავეში. პიპინ მოკლეს ვაჟმა, კარლოსმა შეძლო ფრანკების კვლავ გაერთიანება და შექმნა ფრანკთა იმპერია, რომელიც დასავლეთ და ცენტრალურ ევროპაში იყო გადაჭიმული.
კარლოს დიდის დროს ფრანკთა სამეფომ არნახულ ძლიერებას მიაღწია. თავად კარლოსი ენერგიული და ჭკვიანი მმართველი აღმოჩნდა, მან მთელი მეფობა ომებში გაატარა და შეძლო ფრანკთა სამეფოს გაერთიანება და ახალი ტერიტორიების შემოერთებაც, დაამარცხა საქსები, ავარები, არაბები ესპანეთში, ასევე გადალახა პირენეს ქედი და სახელმწიფოს შეუერთა ნავარა, არაგონი და კატალონია. იგი ასევე დიდ მნიშვნელობას აქცევდა საგარეო ურთიერთობებს: მან კავშირი დაამყარა რომის პაპთან, ლეო III-თან და 800 წელს მისგან რომის იმპერატორის ტიტული მიიღო.
კარლოსს მართლაც სურდა ახალი რომის იმპერიის შექმნა მაგრამ მისი სამეფოს ძლიერებამ და ერთიანობამ დიდხანს არ გასტანა: მისი ვაჟის ლუი ღვთისმოსავის (814-840 წწ) გარდაცვალების შემდეგ, 843 წელს, ვერდენის ხელშეკრულებით სამეფო სამად გაიყო ლუის სამ ვაჟს შორის: ლოთარს, რომელმაც შეინარჩუნა იმპერატორის ტიტული, ერგო იტალია და რაინისა და რონას გასწვრივ მდებარე მიწების ზოლი, ლუი გერმანელს — აღმოსავლეთ ფრანკთა სახელმწიფო, ხოლო შარლ მელოტს — დასავლეთ ფრანკთა სახელმწიფო. დასავლეთ ფრანკთა სამეფო დაახლოებით იმავე ტერიტორიას მოიცავდა, რასაც თანამედროვე საფრანგეთი.[29]
IX-X საუკუნეებში, ვიკინგთა შემოსევებისგან დასუსტებული საფრანგეთი ყოვლად დეცენტრალიზებული სახელმწიფო გახდა: თავად-აზნაურობის ტიტულები და მიწები მემკვიდრეობითი გახდა, რაც მათ ავტორიტეტსა და ძალაუფლებას საგრძნობლად ზრდიდა, იმ დროს, როცა მეფის ძალაუფლება რელიგიური უფრო იყო ვიდრე საერო. ამგვარმა ვითარებამ ხელი შეუწყო ფეოდალიზმის ჩამოყალიბებას საფრანგეთში. ფეოდალები თანდათან ძლიერდებოდნენ და თამამდებოდნენ, ხოლო ზოგჯერ საქმე იქამდეც მიდიოდა, რომ თავს მეფეს უტოლებდნენ, ხანდახან კი ემუქრებოდნენ კიდეც. მაგალითად, ჰოსტინგების ბრძოლის შემდეგ, 1066 წელს ნორმანდიის ჰერცოგმა თავი ინგლისის მეფედ გამოაცხადა, რითაც თავი გაუტოლა საფრანგეთის მეფეს, თუმცაღა იმავდროულად იგი, როგორც ჰერცოგი, საფრანგეთის მეფის ვასალად ითვლებოდა.
საფრანგეთის სამეფო (843 — 1791)[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის სამეფო, კაპეტინგები, ვალუები და ბურბონები.
კაროლინგები საფრანგეთს 987 წლამდე მართავდნენ, მანამდე სანამ საფრანგეთის ჰერცოგი და პარიზის გრაფი — ჰუგო კაპეტი არ გახდებოდა ფრანკთა მეფე.[30] მისმა შთამომავლებმა – კაპეტინგებმა, ვალუებმა დაბურბონებმა – ქვეყანა თანდათანობით გააერთიანეს. საფრანგეთის სამეფოს ჩამოყალიბებამ ფილიპ II ოგიუსტის ზეობის ხანაში დასასრულს მიაღწია. პროცესს თან ერთვოდა შინაომები. ფრანგი რაინდები აქტიურად მონაწილეობდნენ ჯვაროსნულ ლაშქრობებში (1095-1291 წწ), საღვთო მიწაზე კონტროლის აღსადგენად. ჯვაროსნულ ომებში იმდენი ფრანგი რაინდი მონაწილეობდა, რომ არაბულად სიტყვა "ჯვაროსანი" ითარგმნება, როგორც Al-Franj ("ფრანკი"),[31] ხოლო ძველი ფრანგული სალაპარაკო ენა გახდა იერუსალიმის სამეფოში.[32]
XI საუკუნის სამხრეთ საფრანგეთში, ლანგედოკში კატარების ერესი. სექტის მოძღვრება კათოლიკურ მოძღვრებას ეწინააღმდეგებოდა, ამიტომ კათოლიკური ეკლესია, პაპ ინოკენტი III-ის თაოსნობით აქტიურად ცდილობდა მათ კვლავ შემოერთებას კათოლიკური ეკლესიის წიაღში, ჯერ მოლაპარაკების გზით, ხოლო შემდეგ ძალადობასაც მიმართა: 1209 წელსინოკენტი III-ის მოწოდებით დაიწყო კატარების ხოცვა-ჟლეტა, რაც ალბიგოელთა ჯვაროსნული ლაშქრობის სახელითაა ცნობილი. ომი 1209 წლიდან 1229 წლამდე მიმდინარეობდა, თუმცაღა კათოლიკურმა ელკლესიამ კატარიზმის სრულიად აღმოფხვრა მაინც ვერ შეძლო, მის აღმოფხვრას კიდევ 100 წელი დასჭირდა.[33] მომდევნო წლებში საფრანგეთის მეფეებმა კიდევ უფრო გააფართოვეს საფრანგეთის საზღვარი. ამავდროულად გაიზარდა სამეფო ძალაუფლება და საფრანგეთმა აბსოლუტიზმისკენ დაიწყო გადახრა.
1338 წელს შარლ IV (მართალი) უმემკვიდროდ გარდაიცვალა,[34] ხოლო 1316 წელს დაწერილი სალიკური სამართლის მიხედვით საფრანგეთის მეფე არც ქალი შეიძლებოდა ყოფილიყო და არც მდედრობით შტოზე შეიძლებოდა გადასულიყო.[34] ამგვარად საფრანგეთის მეფე ფილიპ VI დე ვალუა (ბედნიერი) გახდა, ვისი მეფობაც ძალზედ წარმატებული გამოდგა საფრანგეთისთვის და შუა საუკუნეების ზენიტს მიაღწია.[34]
XIV სუკუნეში საფრანგეთში შავი ჭირი დაატყდა თავს,[35] სიტუაციას ამწვავებდა ისიც, რომ ფილიპ VI-ს თავისი დისწული, ინგლისის მეფე — ედუარდ III დაუპირისპირდა, რაცასწლიანი ომის დაწყების საბაბი გახდა.[36].
1337 წელს საფრანგეთსა ინგლისს შორის ასწლიანი ომი დაიწყო, რომელიც გარკვეული შესვენებებით 116 წელი გაგრძელდა, 1453 წლამდე. 116 წლიდან საფრანგეთმა დაინგლისმა დაახლოებით 55 წელი იომა, ხოლო 61 წელი ზავის პირობებში გაატარა. ამ ქვეყნების ძველ მტრობას თან დაერთო მეტოქეობა ფილანდრიის ხელში ჩასაგდებად, ამისთანავე ინგლისის მეფე, ედუარდ III პრეტენზიას გამოთქვამდა საფრანგეთის ტახტზე, რამაც განაპირობა მათი დაპირისპირება და ასწლიანი ომის დაწყება. ასწლიანი ომიპირობითად სამ ნაწილად იყოფა: აქედან პირველი ინგლისის წარმატებით წარიმართა, განსხვავებით მეორე პერიოდისგან, რომელშიც საფრანგეთი დომინირებდა. მესამე პერიოდის პირველი ნაწილი ინგლისის სრული დომინირებით წარიმართა, თუმცაღა ჟანა დ’არკის თაოსნობით 1429 დაწყებული სახალხო-პატრიოტული მოძრაობის მეშვეობით საფრანგეთმა იმარჯვა და ომიც მათი გამარჯვებით დასრულდა. საფრანგეთმა ომის შედეგად თითქმის ყველა ტერიტორიის დაბრუნება მოახერხა ინგლისისგან. მალევე საფრანგეთს, ევროპის სხვა ქვეყნების მსაგავსად შავი ჭირის ეპიდემიამ შეუტია და საკმაოდ დიდი ზიანიც მიაყენა. 1340 წლის აღწერით საფრანგეთს დაახლოებით 17 მილიონი მაცხოვრებელი ყავდა,[37] შავმა ჭირმა კი მოსახლეობის ნახევარი იმსხვერპლა.[38]
1494 წელს საფრანგეთმა, შარლ VIII-ეს თაოსნობით წამოიწყო ომი იტალიის ტერიტორიების დასაკავებლად, რომელიც იტალიური ომების სახელითაა ცნობილი. 1495 წელს ნეაპოლს საფანგეთი დაეუფლა, რამაც შეაშფოთა მთელი რიგი ევროპული სახელმწიფოები და მალევე ომში ჩაებნენ: მილანი, ვენეცია, არაგონი, სიცილიის სამეფო და საღვთო რომის იმპერია, მოგვიანებით კი ესპანეთი. ომი რამდენიმე ეტაპად წარიმართა და საბოლოოდ 1559 წელს კატო-კამბრეზის ზავით დაგვირგვინდა. შედეგად საფრანგეთი იტალიიდან გააძევეს, რამაც საგრძნობლად შეარყია საფრანგეთის პოზიცია ევროპაში, მით უფრო, რომ იგი ისევე, როგორც ესპანეთი ომის გამო გაწეული ხარჯების გამო ფინანსურად ძალზედ გამოიფიტა. იტალიურ ომებში განცდილი მძიმე მარცხის მიუხედავად ეს საუკუნე საფრანგეთისთვის საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა კულტურული თვალსაზრისით: დადგინდა ფრანგული ენის სალიტერატურო ნორმები და იგი სახელმწიფო ენად გამოცხადდა. ამავე პერიოდში ფრანგმა მოგზაურებმა: ჟაკ კარტიემ და სამუელ დე ჩემპლეინმა ახალი ტერიტორიები აღმოაჩინეს ამერიკაში და დასაბამი დაუდეს ამერიკა|ამერიკის]] ფრანგულ კოლონიზაციას.
XVI საუკუნის მეორე ნახევარში, საფრანგეთში დაიწყო რელიგიური დაპირისპირება კათოლიკეებსა და ჰუგენოტებს შორის, რომელიც მალევე სამოქალაქო ომში გადაიზარდა. პროცესი ასევე ცნობილია საფრანგეთის რელიგიური ომების სახელით. კათოლიკეთა წინამძღოლები გიზები იყვნენ, ხოლო ჰუგენოტებისა ბურბონები. საფრანგეთის სამეფო ხელისუფლების სისუსტის პირობებში ჰუგენოტებმა მალევე მოიპოვეს დიდი გავლენა და უფლებები და წარმოიშვა „სახელმწიფო სახელმწიფოში“. საფრანგეთის რელიგიურ ომებსუკავშირდე ბართლომეს ღამე, რომელიც ამ პროცესის კულმინაციას წარმოადგენდა.[39] საბოლოოდ რელიგიურ დაპირისპირება ბოლო მოუღო ანრი IV-მ 1598 წლის ნანტის ედიქტით, რომლის მიხედვითაც ჰუგენოტებს გარკვეული რელიგიური თავისუფლება მიენიჭათ. ანრი IV ფანატკოსმა კათოლიკემ ფრანსუა რავაიაკმა მოკლა. ჰუგენოტთა დაუმორჩილებლობა მე-18 საუკუნემდეგაგრძელდა.
აბსოლუტიზმი საფრანგეთში[რედაქტირება]
ანრი IV-ის გარდაცვალების შემდეგ, ქვეყანაში პოლიტიკური ვითარება მთლიანად შეიცვალა. საფრანგეთის ტახტზე ავიდა 9 წლის ლუი XIII, რომელიც რათქმაუნდა არ ფლობდა ძალაუფლებას, განსხვავებით მისი რეგენტის — მარია მედიჩისაგან, რომლის მმართველობამ მძიმე დაღი დაასვა საფრანგეთს. 1617 წელს ლუი XIII-მ და მისმა მომხრეებმა მარია მედიჩის ხელისუფლება დაამხეს და ქვეყნიდან გააძევეს იგი. ამგვარად, ძალაუფლება ლუი XIII-ეს ხელში აღმოჩნდა, ოღონდ ამჯერადაც ფორმალურად: ქვეყნის ფაქტობრივი მმართველი არა მეფე, არამედ კარდინალი რიშელიე იყო.
კარდინალი რიშელიე ჭკვიანი და ენერგიული მმართველი აღმოჩნდა. მან დაუღალავი შრომით შეძლო საფრანგეთისთვის ძველი დიდების დაბრუნება. იგი უპირველეს ყოვლისა ძალაუფლების ცენტრალიზებას შეუდგა, რაც დიდებულთა თვითნებობის ალაგმითა და ჰუგენოტებისთვის ძალაუფლრბის წართმევით მოახერხა. ამავე პერიოდში, რიშელიესა და მეფის გადაწყვეტილებით საფრანგეთი ოცდაათწლიან ომში ჩაება, თავდაპირველად დიპლომატიურად და ფინანსებით, ხოლო შემდეგ აქტიურად, ჯარით. ომის დასრულების შემდეგ კი, ვესტფალიის ზავით საფრანგეთმა ელზასის და ლოთარინგიის ტერიტორიები მიიღო და ევროპის უძლიერეს სახელმწიფოდ იქცა. რიშელიეს ბრძანებითვე გამოიცა ედიქტი დუელების წინააღმდეგ, 1626 წელს, რომლის მიხედვითაც ფრანგ დიდებულებს დუელში მონაწილეობა აეკრძალათ.
1642 წელს რიშელიე გარდაიცვალა, ხოლო დაახლოებით ნახევარ წელიწადში თავად ლუი XIII-ც. მეფედ 5 წლის უფლისწული, ლუი XIV აკურთხეს, რომელსაც მამის მსგავსად არავითარი რეეალური ძალაუფლება არ ჰქონდა; რეალურ ძალაუფლებას მისი დედა და რეგენტი - ანა ავსტრიელი ფლობდა. ასევე დიდი ძალაუფლებას ფლობდა კარდინალი მაზარინი, რომელმაც ღირსეულად გააგრძელა რიშელიეს დაწყებული საქმე. მას დიდი წვლილი მიუძღვის საფრანგეთის იმდროინდელ ძლიერებაში. იგი 1661 წელს გარდაიცვალა.
ლუი XIV-ეს დროს ფრანგულმა აბსოლუტიზმმა თავის მწვერვალს მიაღწია. ლუიმ საფრანგეთში აბსოლუტური მონარქია დაამყარა, მაგრამ ამავდროულად იგი ევროპის უძლიერეს სახელმწიფოდ აქცია. მეფე არავის აღარ უწევდა ანგარიშს, რამაც საფრანგეთი თითქმის სამოქალაქო ომამდე მიიყვანა. 1648 წელს დიდებულებმა და ბურჟუაზიამ მეფეს მოთხოვნები წაუყენეს, ხოლო მეფემ მათ ასე მიუგო: "არ გეგონოთ, რომ სახელმწიფო თქვენ ხართ. გეშლებათ. სახელმწიფო მე ვარ!" ალბათ ყველაზე უკეთ ამ სიტყვებით გამოიხატება ფრანგული აბსოლუტიზმის არსი. მეფის ასეთ ქმედებას აჯანყება მოჰყვა და 1648 წელს სამეფო ოჯახს ქალაქის დატოვება და ვერსალში გადასვლა მოუხდა (ამ პერიოდში აშენდა ვერსალის სასახლე). აჯანყება ჯულიო მაზარინიმ ჩაახშო. მალევე ლუი XIV-მ ნანტის ედიქტი გაუქმებულად ცნო, რის გამოც საფრანგეთი მრავალმა ჰუგენოტმავაჭარ-ხელოსანმა დატოვა და პროტესტანტულ ქვეყნებს შეაფარა თავი, საფრანგეთს კი დიდი ეკონომიკური ზიანი მიადგა. მეფე მზე, მამის მსგავსად აქტიურად აწარმოებდა ომებს, რამაც საფრანგეთს დიდი სახელი და ტერიტორიები კი შესძინა, მაგრამ ფინანსურად გამოფიტა. აღსანიშნავია, რომ ლუი XIV დროს ფრანგული ენა ბევრად უფრო პოპულარული გახდა და საერთაშორისო კომუნიკაციისთვის გამოიყენებოდა.[40] ლუი XIV-ს გარდაცვალების შემდეგ აბსოლუტიზმმა დაქვეითება დაიწყო.
რესპუბლიკები და იმპერიები (1792 — დღემდე)[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის რევოლუცია, საფრანგეთის პირველი იმპერია, საფრანგეთის მეორე იმპერია და ნაპოლეონის ომები.
მე-18 საუკუნის ბოლომდე საფრანგეთის მმართველობის ძირითად ფორმად აბსოლუტური მონარქია შენარჩუნდა, რაც ნამდვილად არ შედიოდა მესამე წოდების(გლეხობა, ვაჭრები, ხელოსნები, მეწარმეები და ინტელექტუალები) ინტერესებში, რომლებიც ქვეყნის უმრავლესობას და ამავე დროს ყველაზე უუფლებო ფენას წარმოადგენდნენ. ასეთ პირობებში თანდათან იზრდებოდა უკმაყოფილება ლუი XVI-ს და ზოგადად მონარქიული მმართველობის წინააღმდეგ, იმ დროს, როცა თავად მეფე დროს განცხრომაში ატარებდა და სახელმწიფოს ბიუჯეტის გაფლანგვით იყო დაკავებული. 1789 წლის 7 მაისს ფინანსურად შეჭირვებული მეფე იძულებული გახდა გენერალური შტატები მოეწვია, რათა ხაზინა შეევსო, მაგრამ ნაცვლად ამისა მა მესამე წოდების დეპუტატები დაუპირისპირდნენ: მოითხოვეს, რომ გადასახადები არისტოკრატიასაც გადაეხადა. მეფე რათქმაუნდა არ დაყაბულდა მათ მოთხოვნას, მაგრამ არც მესამე წოდების დეპუტატები დაემორჩილენ მეფეს: ვერსალის სასახლეში შეიკრიბნენ და თავი დამფუძნებელ კრებად გამოაცხადეს. 14 ივლისს კიბასტილიის ციხეს შეუტიეს და აიღეს კიდეც, როგორც აბსოლუტიზმის სიმბოლო საფრანგეთში. საბოლოოდ მეფე იძულებული გახდა ეღიარებინა დამფუძნებელი კრების კანონიერება, რომელმაც 1791 წლის სექტემბერში კონსტიტუცია მიიღო, რომლის მიხედვითაც საფრანგეთის მმართველობის ფორმად კონსტიტუციური მონარქია გამოცხადდა.დამფუძნებელი კრება დაკომპლექტებული იყო კონსტიტუციური მონარქიის მომხრე დეპუტატების, ჟირონდისტებისა და იაკობინელებიგან. მათგან ბოლო ორის გავლენა და ავტორიტეტი თანდათანობით იზრდებოდა მთავრობის არაეფექტური და ხალხის მზარდი უკმაყოფილების ფონზე. ჟირონდისტები და იაკობინელები მეფის ხელისუფლების დამხობისთვის და რესპუბლიკური მმართველობის დამყარებისთვის ემზადებოდნენ და გააჩნდათ კიდეც ამის რესურსიც, რის გამოც მეფემ დასახმარებლად თავის ცოლისძმას -ავსტრიის მეფეს უხმო, რომელმაც არ დააყოვნა და 1791 წლის აგვისტოში დამფუძნებელ კრებას ულტიმატუმი გამოუცხადა. 1792 წელს საკანონმდებლო კრებამ პასუხად ომი გამოუცხადა ავსტრიას და როგორც აღმოჩნდა დროზე ადრე: ფრანგები ბრძოლას ბროლაზე აგებდნენ. საქმე იქამდე მივიდა, რომ 1792 წლის ზაფხულში საკანონმდებლო კრებამ გამოსცა დეკრეტი ფრანგი მოქალაქეების მასობრივი მობილიზაციის შესახებ. ეს ღონისძიება ეფექტური აღმოჩნდა და მალე სასწორი რევოლუციონერთა მხარეს გადაიხარა და 1792 წლსი 10 აგვისტოს მათ დიდ წარმატებას მიაღწიეს, აიღეს რა მეფის სასახლე და დააპატიმრეს იგი ოჯახითურთ. 22 სექტემბერს საფრანგეთი რესპუბლიკად გამოცხადდა.
1792 წელს მუშაობას შეუდგა ახლად არჩეული კონვენტი, რომელშიც მალევე იჩინა თავი უთანხმოებამ, კერძოდ მეფისა და მისი ოჯახის ბედის თაობაზე: იაკობინელები მეფის სიკვდილით დასჯას მოითხოვდნენ, ხოლო ჯირონდისტები ამის წინააღმდეგი იყვნენ და თვლიდნენ, რომ უმჯობესი იქნებოდა, თუ მეფეს სიკვდილით არ დასჯიდნენ, რადგანაც ამ ქმედებას შესაძლოა ევროპის მონარქიული სახელმწიფოების აღშფოთება გამოეწვია. საბოლოოდ ჟირონდისტების წინააღმდეგობის მიუხედავად, იაკობინელებმა თავისას მიაღწიეს და მეფე 1793 წლის იანვარში თავი მოჰკვეთეს, თავისივე დაპატენტებული მექანიზით, გილიოტინით. აღნიშნული წლის ივნისში კი იაკობინური დიქტატურა დამყარდა და დაიწყო „რევოლუციის მტერთა“ მასობრივი დაპატიმრება-დასჯა, რაც საფრანგეთის ისტორიაში „დიდი ტერორის“ სახელითაა ცნობილი. რეპრესიებს 16,000 - 40,000 ადამიანი შეეწეირა, ხოლო 1993 წელს დასავლეთ საფრანგეთში დაწყებულ დაპირისპირებას რევოლუციის მომხრეებსა და მონარქიის მომხრეებს შორის, რომელიც სამოქალაქო ომში გადაიზარდა და 1996წლამდე გაგრძელდა 200,000-დან 400,000 ადამიანამდე შეეწირა.[41][42] 1994 წლიდან იაკობინური მმართველობის კრიზისი დაიწყო: მას შეუტიეს, ერთი მხრივ, ებერტისტებმა (ებერტის მომხრეები, რომლებიც დექტატურისა და ტერორის გამკაცრებას მოითხოვდნენ), მეორე მხრივ, კი დანტონისტებმა (ჟორჟ ჟაკ დანტონის მომხრეები, რომლებიც რობესპიერის პოლიტიკის შერბილებას მოითხოვდნენ). იაკობინელებმა საპასუხოდ1794 წლის მარტსა და აპრილში ჯერ ებერტისტები და შემდეგ დანტონისტები დააპატიმრეს, ხოლო სიკვდილით დასჯის დასაჩქარებლად ამა წლის ივნისში გამოსცეს კანონი, რომლის მიხედვითაც უქმდებოდა ბრალდებულთა წინასწარი დაკითხვა და დამცველის ინსტიტუტი. შეშფოთებულმა კონვენტმა გადააყენა და დაიჭირა რობესპიერი, თავისი მომხრეებითურთ და 1994 წლის ივლისში, დაჩქარებული წესით, სიკვდილით დასაჯა.
1997 წელს საფრანგეთს სათავეში დირექტორია ჩაუდგა, რომელსაც საკანონმდებლო ორგანოს ზედა პალატა - უხუცესთა საბჭო ირჩევდა, თუმცაღა მათ ვერ შეძლეს საფრანგეთის დაცვა ეკონომიკური და პოლიტიკური კრიზისისგან, ამიტომ 1799 წელს მათი მმართველობა დასრულდა. საფრანგეთის მმართველობის სასწორი კვლავაც ერთპიროვნული მმართველობისკენ გადაიხარა: 1799 წლის ოქტომბერში ეგვიპტიდან დაბრუნებულმა კორსიკელმა გენერალმა, ნაპოლეონ ბონაპარტმა დირექტორია გადააყენა და სახელმწიფოს სათავეში სამი კონსული ჩაუდგა, რომელთაგანაც მთავარი ძალაუფლება სწორედ ნაპოლეონს ჰქონდა. 1802 წელს იგი სამუდამო კონსულად აირჩიეს, ხოლო 1804 წელს იმპერატორად გამოაცხადეს ნაპოლეონ I-ის სახელით. ნაპოლეონის მმართველობა ომებით გამოირჩა, რაც, მართალია, თავდაპირველად დიდ წარმატებას უქადდა საფრანგეთს, მაგრამ საბოლოოდ მხოლოდ გააჩანაგა იგი. ნაპოლეონის ომები ,შეგვიძლია, ორ ნაწილად დავყოთ 1805 წლიდან 1810 წლამდე და 1810 წლიდან 1815 წლამდე. ომის საწყის ეტაპზენაპოლეონმა დიდ წარმატებას მიაღწია: დაამარცხა ავსტრია, რუსეთი, პრუსია და ინგლისი, ხოლო თავისი გავლენის ქვეშ მოაქცია: 1801 წელს ბელგია, ლომბარდია, შვეიცარია დაჰოლანდია, 1808 წელს კი ესპანეთიც დაიმორჩილა. ზოგიერთ დამორჩილებულ ქვეყანაში ნაპოლეონმა თავისი ნათესავები გაამეფა, მაგალითად ესპანეთში 1808 წელს.[43]ნაპოლეონის ომები, ისევე როგორც მმართველობა გადამწყვეტ ფაზაში 1810 წელს შევიდა, როდესაც მან „რუსეთის კამპანიისთვის“ დაიწყო მზადება. ნაპოლეონი 600,000-მდე ჯარისკაცითა და 1,372 ზარბაზნით გაემგზავრა რუსეთის დასაპყრობად, რუსებმა კი 240,000 მდე ჯარისკაცის მობილიზება შეძლეს. 1812 წელს ნაპოლეონის არმია რუსეთშიშევიდა. რუსეთის ჩანაფიქრი აშკარა იყო, ისინი ომის გაჭიანურებას ცდილობდნენ, თუმცაღა პირველი გენერალური ბრძოლის გამართვა მაინც მოუხდათ 1812 წლის 26 აგვისტოსბოროდინოს ველზე. ბრძოლაში ნაპოლეონმა იმარჯვა. აღნიშნულ ბრძოლაში რუსეთის ჯარის მარცხენა ფლანგს პეტრე ბაგრატიონი სარდლობდა, რომელიც შეეწირე კიდეც ამ საბრძოლო ბატალიას. ნაპოლეონი 2 სექტემბერს გადამწვარ მოსკოვში შევიდა, მაგრამ რუსეთის დაპყრობა ვერ შეძლო, პირიქით ომის გაჭიანურების გამო თავად ჩავარდა სავალალო მდგომარეობაში და დაზავებაც კის შესთავაზა ალექსანდრე I-ს. საბოლოოდ 26-28 ნოემბერს საფრანგეთის ჯარი მდინარე ბერეზინაზე გადასვლისას გაანადგურაკუტუზოვმა, არმიის უკან დაბრუნება მარშალმა მიურატმა უზრუნველყო, ხოლო ნაპოლეონი პარიზში დაბრუნდა.
გეოგრაფია და ბუნება[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის გეოგრაფია.
საფრანგეთი, რომლის ტერიტორიასაც ექვსკუთხედის მსგავსი კონფიგურაცია აქვს, ფართობით ევროკავშირის უდიდესი ქვეყანაა. ქვეყანა დასავლეთ ევროპაში მდებარეობს. მოსაზღვრე ქვეყნებია: ბელგია, ლუქსემბურგი, გერმანია, შვეიცარია, იტალია, მონაკო, ანდორა და ესპანეთი, რომელთაგანაც 3 ევროკავშირის წევრი არ არის. მის შემადგენლობაშია კუნძული კორსიკა ხმელთაშუა ზღვაში. საფრანგეთი შედგება 26 რეგიონისგან. მათ შორის 22 თავად საფრანგეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს, ხოლო 4 ზღვის გადაღმა დეპარტამენტებია: გვადელუპა, მარტინიკა, გვიანა და რეიუნიონი. ზღვის გადაღმა ტერიტორიები - ახალი კალედონია, საფრანგეთის პოლინეზია, საფრანგეთის ანტარქტიკული ტერიტორია და ორი ტერიტორიული ერთეული განსაკუთრებული სტატუსის - მაიოტა, სენპერი და მიკელონი.
ქვეყნის რელიეფში ჭარბობს ვაკეები და დაბლობები, უმაღლესი მწვერვალია მონბლანი, რომელიც მთელ დასავლეთ ევროპაში უმაღლესია. იგი იტალიასთან სასაზღვრო რაიონში მდებარეობს. საფრანგეთი ენერგეტიკული რესურსებით მდიდადი არ არის (თუ არ ჩავთვლით ევროპული მასშტაბების ურანის მადანს). მოიპოვებენ ბოქსიტებს, რკინის მადანს,მარილებს, საშენ მასალას. ქვეყანა მდიდარია მდინარეებით, მაგრამ ღარიბია ტბებით. დიდი ყურადღება ექცევა ბუნების დაცვას.
საფრანგეთში წარმოდგენილია ლანდშაფტების მდიდარი ნაირსახეობა. ატლანტის ოკეანის კლდოვანი სანაპირო, მდინარეათა ფართო ველები, მაღალი დათოვლილი მთები, ხმელთაშუაზღვისპირა ქვიშიანი სანაპიროები. ჩრდილოეთ საფრანგეთის დიდი ნაწილი უჭირავს ისეთი ფართო მდინარეების დაბლობებს, როგორებიცაა სენა და მარნა, ამ მოსავლიან მიწებს დასავლეთით ესაზღვრება ნორმანდიული კლდნოვანი მთები, აღმოსავლეთით კი, ბელგიის საზღვარზე იჭიმება ტყეები, რომლები სამხრეთით ქვეყნის შვეიცარიასთანსაზღვარზე გადადის მთის მასივში.
სამხრეთ საფრანგეთის ნაწილი უჭირავს საფრანგეთის ცენტრალურ მასივს, ეს არის ჩამქრალი ვულკანების მხარე. ქვეყნის სამხრეთ აღმოსავლეთ ნაწილში, საფრანგეთის ცენტრალური მასივის მიდამოებში, სევენის მთებში სათავეს იღებს ქვეყნის უგრძესი მდინარე ლუარა. სამხრეთ – დასავლეთ რაიონი, მდინარე გარონის აუზი, ესაა წიწვოვანი ტყის მხარე. ცნობილია როგორც ლანდა. პირინეის მთების წარმოადგენს საზღვარს საფრანგეთსა და ესპანეთს შორის. საფრანგეთის ცენტრალური მასივის აღმოსავლეთით გაშლილია მდინარეების სონასა და რონას უხვმოსავლიანი დაბლობები. საფრანგეთისა და იტალიის საზღვართან იჭიმება ალპები, ევროპის ყველაზე მაღალი მთათა სისტემა
- ფართობი — 551.000 კვ.კმ. საზღვრები: საზღვაო - 3,010 კმ; სახმელეთო — 2,250 კმ.
- ბუნება: გეოგრაფიული რაიონები - აკვიტანიის აუზი, არმორიკის მასივი (ბრეტანი), კოტანტინის ნახევარკუნძული (ნორმანდია), პარიზის აუზი, ხმელთაშუაზღვის დაბლობი,ცენტრალური მასივი, რონა-საონის ველი, პირენეები, ალპები და ჟურა, ელზასი და ლოტარინგია. მთიანი რეგიონები - ალპები, პირენეები, ჟურა, არდენები, ვოგეზები. უმაღლესი მწვერვალი - მონბლანი 4.807 მ; მდინარეები (კმ) - გარონა 650, ლუარა 1.020, მარნა, რაინი, რონა 548 (სულ 812), საონი, სენა 776; ტბები (კვ.კმ) - ჟენევის 234 (სულ 581), ეტან-დე-ბერი 155, ანესი; კუნძულები (კვ.კმ) - კორსიკა 8.680, ილ-დ-ოლერონი 174; კლიმატი - კონტინენტური, ოკეანური.
- ბუნებრივი რესურსები - ქვანახშირი, რკინის მადანი, ბოქსიტები, თუთია, საშენი ხე-ტყე, თევზი.
ჰავა და ჰიდროგრაფია[რედაქტირება]
სევენის მთები საფრანგეთს ყოფს ორ კლიმატურ რაიონად: ხმელთაშუაზღვური და ატლანტის, ასევე ოთხ კლიმატურ ზონად: ოკეანური, მშრალი კონტინენტური, ხმელთაშუაზღვური და მთის. საფრანგეთის ჩრდილოეთი რაიონების კლიმატი რბილი და ნესტიანია. გაზაფხულზე ამინდი ცვალებადია, სითბო და მზე იცვლება წვიმებითა და ქარებით. ზაფხული შედარებით თბილია, შემოდგომაზე დილას და საღაომოობით გრილა, არ იცის მკაცრი ზამთარი. საშუალო ტემპერატურა მერყეობს იანვარში 0 გრადუსსა და აგვისტოში +25 გრადუსს შორის, პარიზის საშუალო ტემპერაურა მერყეობს ზამთარში 0 (+10) გრადუსებს შორის, ხოლო ზაფხულში +20 (+30) გრადუსებს შორის. ქვეყნის სამხრეთით კლიმატი რბილი და თბილია, ზამთრობით მთებში ხშირად არის დიდთოვლობა, ტემპერატურის მერყეობა ზამთარსა და ზაფხულში უმნიშვნელოა. ალპები სამხრეთ –აღმოსავლეთით ხელს უშლის ხმელთაშუაზღვური კლიმატის გავრცელებას ქვეყნის სიღრმეებში, ასე რომ აღნიშნული კლიმტი ვრცელდება რონისა და ლიონის დაბლობებში მდინარეები და ტბები.
რბილი და ნესტიანი კლიმატი საფრანგეთში ხელ უწყობს ხშირი სამდინარო ქსელის განვითარებას, წყალუხვობასა და გაუყინვადობას. წყლის სიუხვის რეჟიმისა და დინების ხასიათის მიხედვით საფრანგეთში გამოიყოფა მდინარეთა ოთხი ტიპი:
- პრეატლანტური ტიპი: მოიცავს ქვეყნის ტერიტორიის ნახევარზე მეტს. ახასიათებს მდინარის კვება წვიმის წყლით და მდინარის დონის მცირე ცვალებადობა. მდინარეები სავსეა წლის ნებისსმიერ დროს. ამ სახეობის მდინარეებს მიეკუთვნება სენა მარნის შენაკადებით, მარჯვენა შენაკადი უაზა, მარცხენა შენაკადი იონა, ქვედა ლუარა,შარანტა, სონა.
- ერცოგული ტიპი: აერთიანებს მდინარეებს, რომლებიც მოედინებიან მაღალი მთებიდან. ზემო ლუარა მარჯვენა შენაკადებით: ალე, შერი, ენდრი, ვენა, გარონა მარჯვენა შენაკადებით: ტარნი, ლო, დორდონი. რონა მარჯვენა შენაკადებით: დუ, არდეში. მდინარეთა კვება დაომოკიდებულია წვიმებსა და თოვლზე.
- ალპების ტიპი: ამ ტიპს მიეკუთვნება ალპებისა და პირინეის მდინარეები: რონა თავისი მარცხენა შენაკადებით: (იზერი, დურანსი,) ზემო გარონა ასევე თავისი შენაკადებით. მდინარეები იკვებებიან თოვლითა და გაყინული წყლებიით, ამაზეა დამოკიდებული ზამთარ - ზაფხულობით მდინარეთა წყალუხვობა.
- ხმელთაშუაზღვური ტიპი: დამახასიათებელია ქვეყნის სამხრეთში მდებარე მდინარეებისათვის. (ოდი, ორბი, ერო), მდინარეები იკვებებიან წვიმის წყლით. გაზაფხულსა და შემოდგომაზე კოკისპირულმა წვიმებმა შეიძლება გამოიწვიოს წყალდიდობები.
საფრანგეათის დიდი მდინარეებია: ლუარა – 1010კმ, რონა – 522კმ, სენა – 780კმ, გარონა – 650კმ. ევროპის ერთ – ერთი მნიშვნელოვანი საწყლოსნო არტერიაა მდინარე რაინი, რომელიც 190 კოლომეტრის სიგრძეზე მიუყვება საფრანგეთ – გერმანიის საზღვარს. ქვეყნის უმსხვილესი მდინარეები გამოიყენება სანაოსნოდ, ლუარასა და გარონას აქვს შემოვლითი არხები. საფრანგეთი ღარიბია ტბებით, ალპებში საფრანგეთს ეკუთვნისჟენევის ტბის სამხრეთი სანაპირო. სავის ალპები მოიცავს საკმაოდ დიდ ყინულოვან ტბებს: ანესი და ბურჟე. საფრანგეთის ცენტრალურ მასივში ვხვდებით ვულკაური წარმოშობის ტბებს, ხმელთაშუა ზღვის კუნძულებსა და ბისკაის ყურეში მნიშვნელოვნად გავრცელებულია ლაგუნისებური ტბები.
ფლორა და ფაუნა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ფლორა და საფრანგეთის ფაუნა.
საფრანგეთის ტერიტორიის დაახლოებით მესამედი უკავია ტყეს. საკმაოდ დიდი ტყის მასივები განთავსებულია აკვიტანიაში, ალპებში, პირინეებში, ვოგეზებში. აკვიტანიის აღმოსავლეთით მუხნარი ტყეები გადადის წაბლნარში, აქ ასევე წარმოდგენილია სუბტროპიკულ მცენარეთა ელემენტები. ქვეყნის ჩრდილოეთში განთვასებულია მუხნარი და წიფლის ტყეები. ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთით მიდამოები გამოყენებულია საძოვრებად. ხმელთაშუაზღვიურ სამხრეთში დამახასიათებელია ბუჩქნარებით შეთხელებული ტყეები. ალპებში მუხნარი და წაბლის ტყეები 700 - 800 მეტრზე იცვლება წიფლნარი, ნაძვნარი და ფოთლოვანი ტყეებით, რომლებიც 1600 – 1900 მეტრზე მდებარეობს. პირინეებში ტყეთა ზემო საზღვარი აღწევს 1800 – 2100მ. უფო ზემოთ (სუბალპურ ზონაში) ვხვდებით ბუჩქნარსა და მაღალბალახოვან მინდვრებს. საფრანგეთის ტყეებში, განსაკუთრებით მთებში ადვილად ვხვდებით გარეულ კატას, მელას, ირემს, შველს, კურდღელს, ტახს, ციყვს. მაღალ მთებში ვხვდებით მთის თხას... განსხვავებულ ფრინველებს: კაკაბი, ქორი, ყვავი, სამხრეთში ვხვდებიათ ფლამინგოს.
გარემოს დაცვა[რედაქტირება]
საფრანგეთი იყო ერთ–ერთი პირველი ქვეყანა, სადაც შეიქმნა გარემოს დაცვის სამინისტრო, 1971 წელს. [44] მიუხედავად იმისა, რომ საფრანგეთი ერთ–ერთი ყველაზე განვითარებული მრეწველობის მქონე ქვეყანაა, ის მხოლოდ მეჩვიდმეტეა მსოფლიოში ნახშირორჟანგის გამოყოფით და ჩამორჩება ისეთი მცირე მოსახლეობის მქონე ქვეყნებს, როგორიცაა კანადა და ავსტრალია. ეს შედეგია, 1973 წლის ნავთობის კრიზის შემდეგ მიღებული, საფრანგეთის ხელისუფლების გადაწყვეტილებისა, დააბანდოს ფული ბირთვულ ენერგიაში.[45] დღეს ქვეყანაში წარმოებული ელექტროენერგიის 75 % სწორედ ბირთვულ ენერგიაზე მოდის,[46] ამითვე აიხსნება, რატომ ბინძურდება საფრანგეთი სათბურის აირებით ნაკლებად ზემოაღნიშნულ ქვეყნებთან შედარებით.[47][48]
ევროკავშირის სხვა წევრი ქვეყნების მსგავსად, საფრანგეთი დათანხმდა, შეემცირებინა ნახშირორჟანგის გამოყოფა გარემოში, 2020 წლისთვის, სულ მცირე 20 %-ით, 1990 წელთან შედარებით.[49] 2009 წელს საფრანგეთში ნახშირორჟანგის გამოყოფა, საშუალოდ ერთ მოსახლეზე, უფრო მცირე იყო, ვიდრე ჩინეთში.[50]
2009 წელს საფრანგეთმა შემოიღო ნახშირორჟანგის გადასახადი – 17 ევრო გამოყოფილი ნახშირორჟანგის ყოველ ტონაზე.[51] ამ გადასახადს ქვეყნის ბიუჯეტისათვის ოთხი მილიარდი ევროს მოგება უნდა მოეტანა ყოველწლიურად,[52] თუმცა ის გაუქმდა რამდენიმე მიზეზის გამო, მათ შორის უმთავრესია ფრანგული კომპანიების მდგომარეობა, რომლებიც არათანაბარ პირობებში დგებოდნენ მეზობელი ქვეყნების კონკურკურენტებთან, რომლებსაც არ უწევდათ მსგავსი გადასახადის გადახდა. ნახშირორჟანგის გადასახადის შემოღება პრეზიდენტ ნიკოლა სარკოზის არაპოპულარულ პოლიტიკურ ნაბიჯად ჩაითვალა.[53]
2010 წელს იელისა და კოლუმბიის უნივერსიტეტების მიერ ჩატარებულ კვლევაში საფრანგეთმა მეშვიდე ადგილი დაიკავა ყველაზე შეგნებული გარმოს დაცვითი პოლიტიკის მქონე ქვეყნებს შორის.[54][55]
საფრანგეთის მიწის ფართობის 28 % ტყითაა დაფარული.[56][57] საფრანგეთის ტყეები ერთ-ერთი ყველაზე მრავალფეროვანია ევროპაში 140-ზე მეტი სახეობის ხით.[58] ქვეყანაში არის 9 ეროვნული პარკი[59] და 46 დაცული ლანდშაფტი.[60] საფრანგეთს სურს, 2020 წლისთვის, თავისი განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონის 20% გადააქციოს დაცულ საზღვაო ტერიტორიად.[61]
ადმინისტრაციული დაყოფა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ადმინისტრაციული დაყოფა, საფრანგეთის რეგიონები და საფრანგეთის დეპარტამენტები.
საფრანგეთი იყოფა 27 ადმინისტრაციულ რეგიონად. 22 მათგანი მდებარეობს მეტროპოლიურ საფრანგეთში (21 კონტინენტურ ნაწილზე და ერთი კუნძულ კორსიკაზე), ხოლო 5 წარმოადგენს საფრანგეთის ზღვისიქითა რეგიონს. რეგიონები იყოფიან 101 დეპარტამენტად.[62] ყველა მათგანს მინიჭებული აქვს საკუთარი ნომერი (ძირითადად ანბანის მიხედვით). ეს ნომრები გამოიყენება მათს საფოსტო კოდებსა და სატრანსპორტო ნომრებში.
101 დეპარტამენტი აერთიანებს 341 ოლქს, რომლებიც თავის მხრივ იყოფიან 4 051 კანტონად. კანტონები მოიცავენ 36 697 კომუნას. კომუნა არის უმდაბლესი დონის ადმინისტრაციული ოლქი, საკუთარი არჩევითი მუნიციპალური საბჭოთი. 36 697 კომუნიდან 33 414 (91.1%) ქმნის 2 588 კომუნათაშორის გაერთიანებას. 3 კომუნა (პარიზი, ლიონი, მარსელი) დაყოფილია 45 მუნიციპალურ ოლქად.
რეგიონები, დეპარტამენტები და კომუნები ცნობილია, როგორც ტერიტორიული გაერთიანებები, რაც ნიშნავს, რომ ისინი განაგებენ როგორც საკრებულოებს, ისე აღმასრულებელ ორგანოს. ოლქები და კანტონები მხოლოდ ადმინისტრაციული ერთეულებია. თუმცა, 1940 წლამდე ოლქი იყო ტერიტორიული გაერთიანება არჩევითი საბჭოთი. შემდეგში ის შეიცვალა ვიშის რეჟიმის მიერ და საბოლოოდ გაუქმდა, 1946 წელს,საფრანგეთის მეოთხე რესპუბლიკის დროს.
მეტროპოლიური საფრანგეთი[რედაქტირება]
.svg?uselang=ka){kind=small}
.svg?uselang=ka){kind=small}
.svg?uselang=ka){kind=small}
.svg?uselang=ka){kind=small}
.svg?uselang=ka){kind=small}
.svg?uselang=ka){kind=small}
2.svg?uselang=ka){kind=small}
ზღვისიქითა რეგიონები[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ზღვისიქითა დეპარტამენტები და ტერიტორიები.
საფრანგეთის 101 დეპარტამენტიდან ხუთი (საფრანგეთის გვიანა, გვადელუპა, მარტინიკა, მაიოტა და რეიუნიონი) არის ზღვისიქითა რეგიონი (ROM), ამავდროულად ისინი წარმოადგენენ ზღვისიქითა დეპარტამენტებს (DOMs) და არიან საფრანგეთის, შესაბამისად ევროკავშირის, განუყრელი წევრები და გააჩნიათ ზუსტად იგივე სტატუსი, რაც მეტროპოლიურ დეპარტამენტებს.
| სახელი | კონსტიტუციური სტატუსი | დედაქალაქი |
|---|---|---|
 საფრანგეთის გვიანა | ზღვისიქითა რეგიონი (régions d'outre-mer) და, ამავდროულად, ზღვისიქითა დეპარტამენტი (département d'outre-mer ან DOM) | კაიენა |
.svg?uselang=ka){kind=small} გვადელუპა | ზღვისიქითა რეგიონი (régions d'outre-mer) და, ამავდროულად, ზღვისიქითა დეპარტამენტი (département d'outre-mer ან DOM) | ბას-ტერი |
 მარტინიკა | ზღვისიქითა რეგიონი (régions d'outre-mer) და, ამავდროულად, ზღვისიქითა დეპარტამენტი (département d'outre-mer ან DOM) | ფორ-დე-ფრანსი |
.svg?uselang=ka){kind=small} მაიოტა | ზღვისიქითა რეგიონი (régions d'outre-mer) და, ამავდროულად, ზღვისიქითა დეპარტამენტი (département d'outre-mer ან DOM) | მამუცუ |
 მაიოტა | ზღვისიქითა რეგიონი (régions d'outre-mer) და, ამავდროულად, ზღვისიქითა დეპარტამენტი (département d'outre-mer ან DOM) | სენ-დენი |
ზღვისიქითა ტერიტორიები და გაერთიანებები[რედაქტირება]
27 რეგიონისა 101 დეპარტამენტის გარდა, საფრანგეთის რესპუბლიკას ეკუთვნის ხუთი ზღვისიქითა გაერთიანება (საფრანგეთის პოლინეზია, სენ-ბართელმი, სენ-მარტენი, სენ-პიერი და მიკელონი და უოლისი და ფუტუნა), ერთი sui generis გაერთიანება (ახალი კალედონია), ერთი ზღვისიქითა ტერიტორია (საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია) და ერთი კუნძული წყნარ ოკეანეში (კლიპერტონი).
ზღვისიქითა გაერთიანებები და ტერიტორიები ყალიბდებიან საფრანგეთის რესპუბლიკის ნაწილად, მაგრამ არა ევროკავშირის ან მისი საფინანსო ზონის (გამონაკლისი სენ-ბართელმი, რომელიც გამოეყო გვადელუპეს 2007 წელს). საფრანგეთის პოლინეზიის წყნაროკეანური გაერთიანებები (COM), უოლისი და ფუტუნა და ახალი კალედონიააგრძელებენ ფრანგული წყნაროკეანური ფრანკის გამოყენებას,[63] რომლის კურსი მკაცრად არის დაკავშირებული ევროსთან. შედარებისთვის, ხუთივე ზღვისიქითა რეგიონი წარსულში იყენებდა ფრანგულ ფრანკს, ხოლო დღეს, აქ ევროა ხმარებაში.[64]
| სახელი | კონსტიტუციური სტატუსი | დედაქალაქი |
|---|---|---|
| კლიპერტონი | პირადი საკუთრების ზონა, რომელიც პირდაპირ იმართება საფრანგეთის ხელისუფლებისგან. | დაუსახლებელი |
 საფრანგეთის პოლინეზია | იხსენიება, როგორც ზღვისიქითა მიწა (pays d'outre-mer ან POM), სტატუსი აქვს ზღვისიქითა გაერთიანების. | პაპეეტე |
 საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია | ზღვისიქითა ტერიტორია (territoire d'outre-mer ან TOM) | პორტ-ო-ფრანსე |
 ახალი კალედონია | Sui generis გაერთიანება | ნუმეა |
 სენ-ბართელმი | ზღვისიქითა გაერთიანება (collectivité d'outre-mer ან COM) | გუსტავია |
.svg?uselang=ka){kind=small} სენ-მარტენი | ზღვისიქითა გაერთიანება (collectivité d'outre-mer ან COM) | მარიგო |
 სენ-პიერი და მიკელონი | ზღვისიქითა გაერთიანება (collectivité d'outre-mer ან COM). | სენ-პიერი |
 უოლისი და ფუტუნა | ზღვისიქითა გაერთიანება (collectivité d'outre-mer ან COM). | მატა-უტუ |
მმართველობა[რედაქტირება]
მთავრობა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის მთავრობა და საფრანგეთის კონსტიტუცია..jpg?uselang=ka)
.jpg){kind=small}
საფრანგეთი არის უნიტარული, ნახევრად საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, ძლიერი დემოკრატიული ტრადიციებით.[65] დღეს მოქმედი მეხუთე რესპუბლიკის კონსტიტუცია მიღებულ იქნა 1958 წლის 28 სექტემბერს ჩატარებული რეფერენდუმით.[66] ქვეყანაში აღმასრულებელი ხელისუფლება მჭიდროდ არის დაკავშირებული პარლამენტთან. საკუთრივ აღმასრულებელ ხელისუფლებას ჰყავს ორი ლიდერი: რესპუბლიკის პრეზიდენტი (ამჟამადფრანსუა ოლანდი), რომელიც არის სახელმწიფოს მეთაური და ირჩევა პირდაპირი არჩევნების გზით, ხუთწლიანი ვადით (წარსულში 7 წლით)[67] და მთავრობა, რომელსაც მართავს პრეზიდენტის დანიშნული პრემიერ–მინისტრი (ამჟამად ჟან–მარკ ერო).
საფრანგეთის პარლამენტი არის ორპალატიანი საკანონმდებლო ორგანო, რომელიც მოიცავს ეროვნულ კრებასა (ქვედა პალატა) და სენატს (ზედა პალატა).[68] ეროვნული კრების დეპუტატები ირჩევიან ადგილობრივი ამომრჩევლების მიერ ხუთწლიანი ვადით პირდაპირი არჩევნების გზით.[69]კრებას აქვს ძალა, დაითხოვოს მინისტრთა კაბინეტი, შესაბამისად აქ უმრავლესობის ქონა ხელისუფლების ჩამოყალიბების უფლებას განაპირობებს. სენატორებს ირჩევს ამომრჩეველთა კოლეგია ექვსწლიანი ვადით (თავდაპირველად 9–წლიანით). წევრთა ნახევრის ხელახალი არჩევა ხდება ყოველ სამ წელიწადში.[70]
სენატის საკანონმდებლო უფლებები შეზღუდულია. პალატებს შორის უთანხმოების შემთხვევაში საბოლოო სიტყვა ეროვნულ კრებას ეკუთვნის.[71] მთავრობას აქვს დიდი ზეგავლენა პარლამენტის დღის წესრიგის ფორმირებაზე.
ფრანგულ პოლიტიკაში გამოირჩევა ორი მოწინააღმდეგე ჯგუფი: მემარცხენეები, რომლებიც ძირითადად გაერთიანებულია „საფრანგეთის სოციალისტური პარტიის“ ირგვლივ და მემარჯვენეები, რომელთა მთავარი პარტიაა „კავშირი სახალხო მოძრაობისათვის“ (UMP). [72] 2012 წლის არჩევნების შემდეგ აღმასრულებელი ხელისუფლება ძირითადად სოციალისტური პარტიის ხელშია.
სამხედრო სისტემა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის შეიარაღებული ძალები.
საფრანგეთის შეიარაღებული ძალები (Armées françaises) მოიცავს სამხედრო და გასამხედროებულ ძალებს. ის ემორჩილება უმაღლეს მხედართმთავრს,საფრანგეთის პრეზიდენტს. მასში შედის საფრანგეთის არმია(Armée de Terre), საფრანგეთის ფლოტი(Marine Nationale), საჰაერო ძალები (Armée de l'Air) და დამხმარე გასამხედროებული ძალა, ეროვნული ჟანდარმი (Gendarmerie nationale). საფრანგეთის არმია ითვლება ერთ-ერთ უდიდეს შეიარაღებულ ძალებად მსოფლიოში. ადმინისტრაციულად სამხედრო ძალები თავდაცვის სამინისტროს, ხოლო ჟანდარმენია – შინაგან საქმეთა სამინისტროს ეკუთვნის. ჟანდარმერია სამხედრო პოლიციაა, რომლის მოვალეობა ქვეყნის შიგნით მოსახლეობის დაცვაა. ის, ასევე, შეიცავს ეროვნული ჟანდარმერიის საპარაშუტე ინტერვენციის ესკადრონის(Escadron Parachutiste d'Intervention de la Gendarmerie Nationale) ანტი-ტერორისტულ დივიზიონსა და ეროვნული ჟანდარმერიის ინტერვენციის ჯგუფს(Groupe d'Intervention de la Gendarmerie Nationale, GIGN). თავდაცვის სამინისტროს ეკუთვნის, ასევე, ერთ-ერთი სადაზვერვო ქვედანაყოფი, საგარეო უსაფრთხოების გენერალური დირექტორიატი (Direction Générale de la Sécurité Extérieure). შიდა დაზვერვის ცენტრალური დირექტორიატი (Direction Centrale du Renseignement Intérieur) კი პირდაპირ ემორჩილება შინაგან საქმეთა სამინისტროს. 1997 წლის შემდეგ საფრანგეთში სამხედრო სამსახური სავალდებულო აღარ არის.[73]
ყოველ 14 ივლისს, ბასტილიის აღების დღეს, პარიზში იმართება სამხედრო აღლუმი, რომელიც ითვლება ევროპის უდიდეს და უძველეს ყოველწლიურ სამხედრო მსვლელობად.[74]
სახელმწიფო ფინანსები[რედაქტირება]
2012 წლის გაზაფხულზე საფრანგეთში ჩატარებულ საპრეზიდენტო არჩევნებში გამარჯვებული ფრანსუა ოლანდი ხისტი ეკონომიკური პოლიტიკის წინააღმდეგი წავიდა. მან პირობა დადო, რომ 2017 წლისთვის გაანულებდა საბიჯეტო დეფიციტს. ახალმა მთავრობამ განაცხადა, რომ მათი მიზანია, რომ გააუქმონ ახლად შემოღებული შეღავათები მდიდრებისთვის, გაზარდონ გადასახადი 75 %–მდე მილიონ ევროზე მეტი შემოსავლის მქონე პირებისთვის, საპენსიო ასაკად კვლავ დააწესონ 60 წელი სრული საპენსიო დახმარებით იმ პირებისთვის, რომლებსაც აქვთ 42–წლიანი სამუშაო სტაჟი, აღადგინონ ახლადგაუქმებული 60 000 სამუშაო ადგილი განათლების სისტემაში, მოაწესრიგონ იჯარის გადასახადის გაზრდა და ააშენონ დამატებითი სახელმწიფო საცხოვრებლები ღარიბეებისთვის.
2012 წლის ივნისის საპარლამენტო არჩევნებში გაიმარჯვა ფრანსუა ოლანდის სოციალისტურმა პარტიამ, მოიპოვა საფრანგეთის კონსტიტუციაშიცვლილებების შეტანის შესაძლებლობა და მიიღო შესაბამისი კანონების შემოღების უფლება დაპირებული რეფორმების გასატარებლად. საფრანგეთის ხელისუფლების საობლიგაციო პროცენტი დაეცა რეკორდულ ნიშნულამდე, 30 %–მდე,[75] რაც 50 საბაზო პუნქტით დაბალია გერმანიის ხელისუფლების საობლიგაციო პროცენტზე.[76]
დემოგრაფია[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის დემოგრაფია და ფრანგები.
2013 წლის მონაცემებით საფრანგეთში 66 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, ამ მონაცემით მას მსოფლიოში 21-ე ადგილი უკავია. [1]
2004 წელს მონტენის ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით, მეტროპოლიური საფრანგეთის 55 მილიონი (85%) მცხოვრები თეთრკანიანია, 6 მილიონი (10 %) – ჩრდილო აფრიკელი, 2 მილიონი (3,5%) – შავკანიანი, ხოლო 1 მილიონი (1,5%) – აზიური წარმოშობის.[77][78]
2003 წელს, საფრანგეთში ბუნებრივი მოსახლეობის ზრდა იყო ერთ-ერთი მაღალი ევროკავშირში. 2006 წელს მოსახლეობის ბუნერივმა მატებამ შეადგინა 300 000 ადამიანი,[79] რაც იყო ყველაზე მაღალი მაჩენებელი „ბავშვთა ბუმის“ დასრულების, 1973 წლის, შემდეგ. 2010წელს საერთო ნაყოფიერების შეფასება გაიზარდა 2-მდე,[80] როდესაც 1994 წელს იყო 1,7.[81] 2006-დან 2011 წლამდე მოსახლეობის საშუალო ყოველწლიური ზრდა 0,6% იყო.[79] 2010 წელს მეტროპოლიურ საფრანგეთში ახალშობილთა 27%-ს ჰყავდა, სულ მცირე, ერთი უცხოეთში დაბადებული მშობელი, ხოლო 24%-ის ერთი მშობელი მაინც ევროპის მიღმა იყო დაბადებული.[82]
2008 წელს საფრანგეთის სტატისტიკის ეროვნულმა ინსტიტუტმა (INSEE) დაიანგარიშა, რომ 11,8 მილიონი უცხოეთში დაბადებული იმიგრანტი და მათი პირდაპირი შთამომავალი (საფრანგეთში დაბადებული) ცხოვრობს ქვეყანაში, რაც საერთო მოსახლეობის 19%-ს შეადგენს. მათგან 5 მილიონი ევროპიდან, ხოლო 4 მილიონი მაღრიბის რეგიონიდანაა. საფრანგეთში, ოფიციალურად, 2,7 მილიონი იმიგრანტი ცხოვრობს, რომელთა ასაკი 18-დან 50-მდეა (18–50 წლის ასაკის მოსახლეობის 10%), ხოლო მთლიანობაში – 5 მილიონი (საერთო მოსახლეობის 8%). გარდა ამისა, რესპუბლიკაში მეორე თაობის (იმიგრანტთა პირდაპირი შთამომავლები) წარმომადგენლთა რაოდენობა, ასაკით 18-50, 3,1 მილიონს აღწევს (ამ ასაკის მოსახლეობის 12%), ხოლო საერთო რიცხვი - 6,5 მილიონს (ქვეყნის მოსახლეობის 11%).[83][84][85] 2008 წელს საფრანგეთმა მოქალაქეობა უბოძა 137 000 ადამიანს, რომელთა უმეტესობა მაროკოდან, ალჟირიდან და თურქეთიდან იყვნენ.[86]
| ქალაქები 200 000-ზე მეტი მცხოვრებით | მეტროპოლიური არეალები | |||
| პარიზი | 2 181 374 | პარიზი | 12 269 433 | |
| მარსელი | 888 043 | ლიონი | 2 218 271 | |
| ლიონი | 472 305 | მარსელი | 1 876 095 | |
| ტულუზა | 437 715 | ლილი | 1 164 716 | |
| ნიცა | 347 060 | ტულუზა | 1 102 887 | |
| ნანტი | 282 853 | ბორდო | 1 092 149 | |
| სტრასბურგი | 272 975 | ნიცა | 1 041 903 | |
| მონპელიე | 251 634 | ნანტი | 763 118 | |
| ბორდო | 235 178 | სტრასბურგი | 638 670 | |
| რენი | 209 613 | ტულონი | 595 884 | |
მიუხედავ იმისა, რომ საფრანგეთში უკანონობად მიიჩნევა მოქალაქეების ეროვნებისა და წარმომავლობის შესახებ იმფორმაციის მოპოვება იმ კანონით, რომელიც მომდინარეონს 1789 წლის რევოლუციიდან, ხოლო ხელახლა მიიღეს 1958 წლის კონსტიტუციაში, 2008 წლის კვლევები (INSEE-ის და INED-ის) იყო ნებადართული.[87][88] ამ გამოკითხვამდე ითვლებოდა, რომ საფრანგეთში 5 მილიონი ადამიანი იყო იტალიური წარმოშობის (იმიგრანტთა უდიდესი თემი),[89] 3-დან[90] 6 მილიონამდე[91] მცხოვრები – ჩრდილო აფრიკიდან, 2,5 მილიონი – სუბსაჰარული აფრიკიდან, ხოლო 200 000 – თურქეთიდან.[92] ასევე, აქ ცხოვრობდნენ ევროპის მრავალი ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები, მათ შორის: ესპანელები, პორტუგალიელები,პოლონელები, ბერძნები და სხვ.[89][93][94]
უკანასკნელი კვლევებით, ქვეყნის მცხოვრებთა 40%, ნაწილობრივ მაინც, არის სხვადასხვა იმიგრანტთა ტალღის დროს ჩამოსულ პიროვნებათა შთამომავალი.[95] 1921-დან 1935 წლამდე 1,1 მილიონი იმიგრანტი ჩავიდა საფრანგეთში.[96] გარდა ამისა, ჩრდილო აფრიკული ქვეყნების მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, 1,6 მილიონი ფრანკოალჟირელი დაბრუნდა ქვეყანაში.[97][98]
ყოველწლიურად საფრანგეთი 200 000 კანონიერ იმიგრანტს იღებს.[99] ის, ასევე, ლტოლვილთა მიმღები მთავარი სახელმწიფოა დასავლეთ ევროპაში. 2005 წელს ლტოლვილის სტატუსზე ქვეყანამ 50 000 განაცხადი მიიღო (2004 წელთან შედარებით 15%–ით ნაკლები).[100]
რესპუბლიკის უდიდესი ქალაქები, მეტროპოლიური არეალების მოსახლეობის მიხედვით, არიან: პარიზი (11 836 970), ლიონი (1 757 180), მარსელი (1 618 369), ლილი (1 163 934), ტულუზა (1 118 472), ბორდო (1 009 313), ნიცა (999 678) და ნანტი (768,305).
ენა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ენები და ფრანგული ენა.
საფრანგეთის კონსტიტუციის მეორე მუხლის მიხედვით, ქვეყნის ოფიციალური ენა არია ფრანგული[101], რომანული ენა, რომელიც ლათინურიდანმომდინარეობს. 1635 წლიდან ფრანგულ ენის ოფიციალური გამგებელი არის საფრანგეთის აკადემია, თუმცა მის რეკომენდაციებს კანონიერი ძალა არ გააჩნია.
საფრანგეთის ხელისულება არ არეგულირებს მოქალაქეთა შორის სასურველი ენით საუბრის უფლებას, თუმცა ფრანგულის გამოყენება სავალდებულოა სავაჭრო და სამუშაო ადგილებში. გარდა იმისა, რომ რესპუბლიკის მთავრობა ქვეყნის შიგნით იცავს ფრანგულ ენას, ის, ასევე, ხელს უწყობს მის გავრცელებას ევროკავშირსა და მთელ მოფლიოში, ისეთი ორგანიზაციის მეშვეობით, როგორიცა არის ფრანკოფონია. ანგლიფიკაციის გაძლიერების საფრთხე კიდევ უფრო უბიძგებს მთავრობას, დაიცვას ფრანგული ენის პოზიციები საფრანგეთში. გარდა ფრანგულისა, ქვეყანაში კიდევ 77 ადგილობრივთა ენაა, მათ შორის რვაზე საუბრობენ მეტროპოლიურ საფრანგეთში, ხოლო 69-ზე ზღვისიქითა ტერიტორიებზე.
XVII საუკუნიდან XX საუკუნის შუა წლებამდე ფრანგული ითვლებოდა მთავარ საერთაშორისო ენად დიპლომატიაში, ასევე, გამოიყენებოდა ლინგვა ფრანკადევროპის განათლებულ წრეებს შორის.[102] საერთაშორისო ურთიერთობებში ფრანგულს გაბატონებული მდგომარეობა, აშშ-ს მიერ სამხედრო ძალის გამომჟღავნების შემდეგ, ინგლისურმა ჩამოართვა.[40][103][104] თუმცა იმ ხნის განმავლობაშიც კი, როდესაც ფრანგული საერთაშორისო ლინგვა ფრანკადითვლებოდა, ის არ წარმოადგენდა ფრანგულის მცოდნეთა უმრავლესობისათვის მშობლიურ ენას. ჰენრი გრეგუარის 1794 წლის ანგარიშის მიხედვით, საფრანგეთის 25 მილიონი მცხოვრებიდან მხოლოდ 3 მილიონისთვის იყო ფრანგული დედაენა; დანარჩენი ნაწილი კი ლაპარაკობდა ქვეყნის მრავალი რეგიონული ენიდან ერთ-ერთზე, როგორებიცაა: ელზასური, ბრეტონული და ოქსიტანური.[105] თუმცა საყოველთაო განათლებამ, სადაც ფრანგული სწავლების ერთადერთი ენა იყო და ისეთმა ფაქტორებმა, როგორებიცაა ურბანიზაციისა და ხალხთა მასებს შორის კომუნიკაციის ზრდა, განაპირობეს მისი თანდათანობით გავრცელება ქვეყნის მთლიან მოსახლეობაზე. ეს პროცესი XX საუკუნემდე გაგრძელდა.
XVII-XX სს.-ში საფრანგეთის კოლონიურმა იმპერიამ ფრანგული ენა გაავრცელა ამერიკაზე, აფრიკაზე, პოლინეზიაში, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიასა და კარიბებზე. ფრანგულს, ინგლისურის შემდეგ, ყველაზე მეტი ადამიანი სწავლობს მსოფლიოში,[106] ის, ასევე, დღემდე რჩება ლინგვა ფრანკად ზოგიერთ რეგიონში (ძირითადად აფრიკის). დღეს, ევროპის გარეთ, ფრანგულის, როგორც სასაუბრო ენის, მდგომარეობა განსხვავებულია: ზოგიერთ ყოფილ კოლონიაში (სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში) ის თითქმის გაქრა, ხოლო ვესტ-ინდოეთისა და წყნაროკეანურ (საფრანგეთის პოლინეზია) დეპარტამენტებში წარმოიშვა არაერთი კრეოლი და პიჯინი. მეორე მხრივ, კონოლიური იმპერიის ბევრმა ყოფილმა წევრმა ქვეყანამ, ძირითადად აფრიკაში, ფრანგული მშობლიურ ენად შეითვისა და აქ მასზე მოსაუბრეთა რაოდენობა კიდევ უფრო იზრდება.
დღესდღეობით მსოფლიოში ფრანგულად საუბრობარი შეუძლია 300 მილიონიდან[107] 500 მილიონამდე[108] ადამიანს, როგორც მშობლიურ, ისე მეორეულ ენად.
რელიგია[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : რელიგია საფრანგეთში.
საფრანგეთი სეკულარული ქვეყანაა და აქ რელიგიის თავისუფლება კონსტიტუციური უფლებაა. ფრანგული რელიგიის პოლიტიკა დაფუძნებულია ლაიციზმის პრინციპებზე, რაც სახელმწიფოსა და ეკლესიის მკაცრ გამიჯვნას გულისხმობს.
ათასწლეულზე მეტი ხანია, რაც კათოლიციზმი ქვეყნის უმთავრესი რელიგიაა, თუმცა დღეს ის ისე ფართოდ აღარ არის გავრცელებული, როგორც ადრე. საფრანგეთის 47 000 რელიგიური შენობიდან 94% რომის კათოლიკურ ეკლესიას ეკუთვნის.[110] მაშინ, როდესაც, 1965 წელს, მოსახლეობის 81% მიიჩნევდა თავს კათოლიკე ქრისტიანად, 2009 წელს ეს პროპორცია 64%-მდე შემცირდა. გარდა ამისა, თუ 1952 წლისთვის ყოველკვირეულ წირვაზე ქვეყნის მცხოვრებთა 27% დადიოდა, 2006 წლისთვის ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 5% იყო.[111]ამავე კვლევის მიხედვით, მოსახლეობის 3% თავს პროტესტანტად თვლის (რაც წინა კვლევებთან შედარებით გაზრდილი მაჩვენებელია), 5% კი სხვადასხვა რელიგიის მიმდევარია, დანარჩენი 28 % აცხადებს, რომ მათ რელიგია არ აქვთ.[111] ევანგელიკური ქრისტიანობა შეიძლება, საფრანგეთში ყველაზე სწრაფად მზარდ რელიგიად ჩაითვალოს.[112]
2007 წლის იანვარში ჩატარებული საარჩევნო კვლევის მიხედვით,[113] მოსახლეობის მხოლოდ 5 % დადის სამლოცველოებში რეგულარულად, ხოლო იმ მოქალაქეების 10 %, რომლებიც თავს კათოლიკე ქრისტიანებად თვლიან, სისტემატურად ესწრება წირვებს. კვლევა გვიჩვენებს, რომ ქვეყნის მცხოვრებთა 51 % თავს კათოლიკედ მიიჩნევს,[114], 31 % კი – აგნოსტიკოსადან ათეისტად (სხვა კვლევით ათეისტები ქვეყნის მოსახლეობის 27 %-ს შეადგენენ[115]). ასევე, 4 %–ის თქმით, ის მუსლიმანია, 3 % – პროტესტანტი, 1-1 % – ბუდისტი და იუდეველი, 10 % კი ან სხვა რელიგიას მისდევდა, ან უარი განაცხადა პასუხზე. თუმცა, პოლიტოლოგ პიერ ბრეშონის მიერ, 2009 წელს, ჩატარებული დამოუკიდებელი კვლევის მიხედვით, საფრანგეთში კათოლიკეთა რაოდენობა 42 %–მდეა შემცირებული მაშინ, როდესაც აგნოსტიკოსებისა და ათეისტების რიცხვი 50 %–მდეა გაზრდილი.[116]
მონაცემები საფრანგეთში მუსლიმანთა რაოდენობის შესახებ ძალიან განსხვავებულია. 2003 წლის შინაგან საქმეთა სამინისტოს შეფასებით ქვეყანაში 5-დან 6 მილიონამდე (8-10 %) მუსულმანი ცხოვრობს.[117][118] Pew Research Center-ის ცნობით:
 | „საფრანგეთში 2004 წელს მიღებული კანონი, რომელიც კრძალავს სკოლებში რელიგიური სიმბოლოების ტარებას, ერთი მხრივ, იცავს იმ გოგონებს, ვისაც აიძულებენ ჩადრის ტარებას, მაგრამ, მეორე მხრივ, ის, ასევე, ზღუდავს იმ ადამიანებს, რომლებსაც თავად სურთ, ატარონ ჩადრი ან სხვა ნებისმიერი „თვალშისაცემი“ რელიგიური სიმბოლო, მათ შორის: დიდი ქრისტიანული ჯვარიდა დასტარი, როგორც საკუთარი რწმენის გამოხატულება.[119]“ |
დღესდღეობით საფრანგეთის ებრაულ თემში 600 000 ადამიანი შედის, რითაც უდიდესია ევროპაში.
1905 წლის შემდეგ საფრანგეთი მისდევს ლაიციზმის პრინციპებს, რომლითაც იკრძალება განსაკუთრებული უფლების მინიჭება რომელიმე რელიგიური საზოგადოებისათვის (გამონაკლისია სამხედრო კაპელანებისთვისმინიჭებული სპეციალური უფლებები). ასევე, რელიგიური ორგანიზაციები არ უნდა ერეოდნენ სახელმწიფო პოლიტიკაში.[120] ქვეყანაში არსებობს არაერთი სექტაც, რომლებსაც რელიგიის სტატუსი არ აქვთ.[121] სექტა (Secte) საფრანგეთში რელიგიაზე ნაკლები ძალის ტერმინად მიიჩნევა. [122]
ჯანდაცვა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ჯანდაცვა საფრანგეთში.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ საფრანგეთის ჯანდაცვის სისტემა მსოფლიოში პირველ ადგილზე პირველად 1997 წელს,[124] ხოლო მეორედ 2000 წელს დაასახელა.[125]ქვეყანაში უფასოა ქრონიკული დაავადებების მკურნალობა, როგორებიცაა: სიმსივნე, შიდსი, მუკოვისციდოზი და სხვ. სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა მამაკაცებში 78 წელი, ხოლო ქალებში 85 წელია, რაც ერთ-ერთი მაღალი მაჩვენებელია ევროკავშირში.[126] საფრანგეთში ყოველ ათას კაცზე 3,22 ექიმი მოდის, ხოლო ერთ სულ მოსახლეზე, 2008 წლის მონაცემებით, სახელმწიფო ყოველწლიურად $4 719-ს ხარჯავს.[127] and average health care spending per capita was US$4,719 in 2008.[128] 2007 წლისთვის ქვეყანაში, დაახლოებით, 140 000 (მოსახლეობის 0.4%) შიდსით დაავადებული ადამიანი ცხოვრობდა.[1]
ფრანგები განვითარებული სამყაროს ერთ-ერთ ყველაზე „გამხდარ ხალხად“ ითვლებიან.[129][130][131][132][133][134] თუმცა საფრანგეთი, ისევე როგორც სხვა მდიდარი ქვეყნები, მოსახლეობის მასობრივი ჭარბწონიანობის პრობლემის წინაშე დგას, აქ თანდათანობით სწრაფი კვების პროდუქტები ტრადიციულ ფრანგულ კერძებს ანაცვლებს ფრანგთა კვების რაციონში.[129][130][135] მიუხედავად იმისა, რომ საფრანგეთის სიმსუქნის მაჩვენებელი ჯერ კიდევ საგრძნობლად დაბალია ამერიკისაზე (შედარებისთვის, ის ემთხვევა იმ მონაცემს, რომელიც აშშ-ში 1970-იან წლებში იყო[130]) და დღემდე ყველაზე დაბალია ევროპაში,[132][135] ხელისუფლება მას, როგორც ერთ-ერთ მთავარ ჯანდაცვის საკითხად განიხილავს და აქტიურად ებრძვის.[136] შედეგად, საფრანგეთში ბავშვთა ჭარბწონიანობის მაჩვენებელი მცირდება მაშინ, როცა სხვა ქვეყნებში განაგრძობს ზრდას.[137]
განათლება[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : განათლება საფრანგეთში.
1802 წელს ნაპოლეონმა შექმნა ლიცეუმი, თუმცა თანამედროვე ფრანგული სკოლის ფუძემდებლად, რომელიც არის უფასო, საჯარო და სავალდებულო 16 წლამდე[138](თავდაპირველად 13 წლამდე), 1882 წლიდან ჟიულ ფერი ითვლება. [139]
დღესდღეოობით სასკოლო სისტემა საფრანგეთში ცენტრალიზებულია და იყოფა სამ საფეხურად: დაწყებითი, საშუალო (მეორეული) და უმაღლესი განათლება. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მიერ კოორდინებულმა სტუდენტთა საერთაშორისო შეფასების პროგრამამ, უახლეს რეიტინგში, საფრანგეთი განათლების ხარისხით მსოფლიოში 25-ე ადგილზე გაიყვანა, როგორც OECD-ის საშუალო მონაცემებზე არც მკვეთრად მაღალი, არც დაბალი მაჩვენებლის მქონე ქვეყანა.[140]ქვეყანაში დაწყებითი და საშუალო განათლება საყოველთაოა და იმართება საფრანგეთის განათლების სამინისტროს მიერ.
უმაღლეს განათლებაში კი გამოიყოფა საჯარო უნივერსიტეტები და პრესტიჟული და არჩევითი დიდი სკოლები (Grandes écoles), როგორებიც არიან: Sciences Po პოლიტიკის სწავლებისთვის, HEC Paris ეკონომიკისთვის, პოლითექნიკის სკოლა და პარიზის სამთო სკოლა (Mines ParisTech) უშვებენ მაღალი ხარისხის ინჟინრებს, ასევეადმინისტრაციის ერონული სკოლა (ÉNA), რომელიც სახელმწიფო სტრუქტურებში სამუშაოდ ამზადებს სტუდენტებს. დიდ სკოლებს ხშირად აკრიტიკებენ ელიტიზმის გამო,[141] თუმცა სწორედ მათი კურსდამთავრებულები მუშაობენ, უმეტესად, საფრანგეთის მაღალი კვალიფიკაციის საჯარო მოხელეებად, აღმასრულებელ დირექტორებად და პოლიტიკოსებად.
ეკონომიკა[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : საფრანგეთის ეკონომიკა.
საფრანგეთი მაღალგანვითარებული ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (1.542 მლრდ $) მას მსოფლიოში მე-4 ადგილი უკავია აშშ-ს, იაპონიის და გერმანიის შემდეგ.
საფრანგეთი საერთო ეკონომიკური სიძლიერით ევროკავშირში ჩამორჩება მხოლოდ გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს. ქვეყანაში ძირითადად განვითარებულია ატომური ენერგეტიკული (ელექტროენერგიის 80%-ს აწარმოებს ატომური ელექტროსადგურები). მრეწველობის წამყვანი დარგია მანქანათმშენებლობა, ქიმიური და მსუბუქი მრეწველობა. საქვეყნოდაა ცნობილი ფრანგული ცანსაცმელი, საიუველირო ნაწარმი და პარფიუმერია, ფრანგული ღვინო და კონიაკი. აწარმოებენ 400-ზე მეტი სახეობის ყველს. სოფლის მეურნეობა უმსხვილესია ევროკავშირში. მეცხოველეობაში წამყვანია სახორცე მიმართულების მესაქონლეობა, მიწათმოქმედებაში პირველობს მარცვლეული კულტურები - ძირითადად ხორბალი. განსაკუთრებულია მევენახეობისა და მეციტრუსეობის როლი.
- ე.ე.პ. სტრუქტურა (%) - სოფლის მეურნეობა 2, მრეწველობა 28, მომსახურება 69;
- ე.ე.პ. (1 სულზე) - 26.300 $.
- ექსპორტი - ღვინო, სოფლის მეურნეობის პროდუქცია, მანქანათმშენებლობის ნაწარმო, ქიმიკატები. საფრანგეთი რჩება უდიდეს ტურისტულ სახელმწიფოდ.
- ბიუჯეტი - 286,000 მლნ $.
- ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წლამდე ფრანგული ფრანკი.
- უდიდესი კომპანიები – ალკატელი, ფრანს-ტელეკომი, კრისტიან დიორი, დანონი, მიშლენი, აქსა, რენო, სიტროენი, ერ-ფრანსი, პეჟო, შნაიდერი.
- უდიდესი ბანკები - კრედი აგრიკოლ, ბანკ ნასიონალ დე პარი, სოსიეტე ჟენერალი, კომპანი ფინანსიე პარიბა, კრედი ლიონე.
ტრანსპორტი[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ტრანსპორტი საფრანგეთში.
საფრანგეთი ფლობს ევროპის უდიდეს სარკინიგზო ქსელს, რომელიც გადაჭიმულია 40,000 კილომეტრზე, 50 ქალაქზე მეტი ერთმანეთთან დაკავშირებულია მაღალსიჩქარიანი სარკინიგზო მაგისტრალებით. გზის მთლიანი სიგრძე შეადგენს 1,3 მლნ. კილომეტერს, მათ შორის ავტოსტრადა – 7ათ. კილომეტრი. ტვირთმზიდი საზღვაო პორტების 90%-ზე მეტი მოდის მარსელზე, გავრზე, დიუნკერკზე, ნანტზე, ბორდოსა და რუანზე. ფრანგული ავიაკომპანიების საჰაერო გზის სიგრძე 630 ათ.კმ. საავიაციო გადზიდვები ხორციელდება სამი უმსხვილესი ავიაკომპანიის მიერ: ეარფრანსი, იუტა, ეარინტერი. საქალაქო ტრანსპორტთა შორის მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მეტრო. პარიზში სულ 366 მეტროსადგურია, აქედან 75 გადასასვლელი პუნქტი, ის მუშაობას იწყებს დილის ექვსის ნახევარზე და ასრულებს ორის ნახევარზე, პიკი საათების დროს მატარებლების გასვლებს შორის ინტერვალი წუთნახევარია, ჩვეულებრივ კი 5 - 7 წუთი. პარიზის შემოგარენი პარიზის ცენტრს უკავშირდება შიდა მატარებლებით. სამოქალაქო ტრანსპორტი ძალიან ძვირია, ამიტომ უმჯობესია 10 ბილეთის ერთდროულად ან ტურისტული ბილეთის აღება ერთი დღით, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ქალაქში მგზავრობა “Paris visite”. ტაქსებში გადახდა დამოკიდებულია გავლილ მანძილსა და დროზე.
ტურიზმი[რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ტურიზმი საფრანგეთში.
საფრანგეთი განვითარებული ტურისტული ინდუსტრიის ქვეყანაა, მას წელიწადში დაახლოებით 60 მლნ. ადამიანი სტუმრობს. ძვირადღირებული კურორტებიისა და სასტუმროების (კანი, ნიცა, სენ -ტროპე) გვერდით ვხვდებით შედარებით დაბალფასიან ტურისტულ ზონებს. გარდა ხმელთაშუა ზღვის რეგიონისა, ტურიზმი განვითარებულია ატლანტის ოკეანის და ჩრდილოეთის ზღვის სანაპიროზე, პროვანსში. საფრანგეთის ალპები მთელი წლის განმავლობაში იღებს ტურისტებს. სასტუმროს სერვისები უმაღლეს დონეზეა და ქვეყნისათვის დიდი მოგება მოაქვს.
პარიზი არის საფრანგეთის ადმინისტრაციული, პოლიტიკური და კულტურული ცენტრი. მიუხედავად ორი მსოფლიო ომისა, ქალაქის ცენტრი შესანიშნავი ბულვარებითა და ინფრასტრუქტურით ნაპოლეონის დროს მოგვაგონებს. ლუვრი, ვერსალი, ტრიუმფალური თაღი, ვანდომის მოედანი, ტუილრის ბაღი, ეიფელის კოშკი, დ’ორსეს სადგური, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი ეს ის ნაგებობებია, რომლებიც იზიდავს ათასობით ტურისტს. ისტორიული ადგილები, მდიდრული კაფეები და მეფეთა სასახლეები, არისტოკრატული რეზიდენციები და ულტრათანამედროვე მაღალსართულიანი სახლები აქ ერთადაა თავმოყრილი. პარიზი მსოფლიოს ერთ – ერთი სიცოცხლით სავსე ქალაქია. აქ მდებარეობს 2000–მდე მონუმენტი, 200 მუზეუმი, მთავარი ღირსშესანიშნაობები მდინარე სენის სანაპიროზე, ქალაქის ცენტრშია თავმოყრილი. “პარიზის გულიდან” ოდნავ მოშორებით, კუნძულსიტეზე, განთავსებულია ლუვრი, მსოფლიოს ერთ – ერთი ღირსშესანიშნავი მუზეუმი. ლუვრიდან ელისეს მინდვრების მიმართულებით ტუილრის ბარში მდებარობს იმპრესიონისტებისა და ორანჟერის მუზეუმი. თანხმობის მოედნიდან, ელისეის მინდვრების მარცხნივ მდებარეობს ორი მსგავსი შენობა: გრან – პალე და პტი - პალე. პირველში იმართება სეზონური გამოფენები, მეორეში განთავსებულია ქალაქის მუზეუმი, სადაც ხელოვნების ნიმუშები ინახება. ლუვრიდან მარჯვნივ მდებარეობს პომპადუს ცენტრი, სადაც XXს. – ის ნახატები და სკულპტურები ინახება, მისგან ოდნავ მოშორებით მდებარეობს პარიზის ისტორიის მუზეუმი –კარნავალე. ყველაზე დიდი მუზეუმები მდებარეობს მდინარე სენას მარცხენა სანაპიროზე: იმპრესიონისტთა მუზეუმი, გარ დ’ორსე, შუასაუკუნეების ხელოვნების მუზეუმი, როდენის მუზეუმი. გარდა ამისა პარიზში თავმოყრილია დიდი რაოდენობის კოლექციები, საგამოფენო დარბაზები, ძალიან საინტერესო ექსპონატები. მთელი ქალაქი, მთელი თავისი უძვირფასესი სასახლეებით, უნიკალური არქიტექტურული ანსამბლებით და სკულპტურებით ტურისტების წინაშე იშლება, როგორც უძვირფასესი მუზეუმი. არქიტექტურულ - ისტორიულ ღირსშესანიშნაობებს შორის აუცილებლად გამოყოფენ პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარს, რომელიც ადრინდელი გოთიკის ნაგებობაა (1163 - 1345), აღფრთოვანებას იწვევს ტაძრის სამი პორტალი: გალერეა ქიმებით, კოშკები, უნიკალური ვიტრაჟები. პარიზში იმართება უმაღლესი დონის სამოდელო ჩვენებები, აქ მაღალი მოდა უკავშირდება ისეთი მოდელიორებისა და დიზაინერების სახელებს, როგორიცააივ სენ ლორანი, კოკო შანელი, კრისტიან დიორი, პიერ კარდენი და სხვები. მათი ატელიეები დღეს მსოფლიო სამოდელო სახლებადაა ქცეული. პარფიუმერია, გალანტერეა და სხვადასხვა ხელოსნის საიუველირო ნაკეთობები სამოდელო სახლებთან ერთად შეადგენს დიდი “ლუქსის ინდუსტრიას”. გაზაფხულსა და შემოდგომაზე ყოველდღიურად იმართება გამოფენები, რომლებიც სეზონებთანაა დაკავშირებული, გამოიფინება ასევე მზა ტანსაცმელი “ პრეტ - ა - პორტეს ხაზები”.
ტურისტული ფორმალობები და სასაზღვრო შეზღუდვები[რედაქტირება]
საფრანგეთში გასამგზავრებლად და ვიზის ასაღებად სავალდებულო დოკუმენტაციაა: საზღვარგარეთის პასპორტი, ორი ფოტოსურათი, პირადობის ქსეროასლი, ბავშვებისათვის დაბადების მოწმობის ქსეროასლები. ანკეტის შევსება და ასევე ბავშვის გამგზავრების შემთხვევაშინოტარიუსის მიერ დამოწმებული მშობლების ნებართვა. ვიზა ფორმდება 20 დღის განმავლობაში.
ქვეყანაში აკრძალულია იარაღის, ნარკოტიკის, ფეთქებადი და აკრძალული ნივთების შეტანა. სასაზღვრო კონტროლს ექვემდებარება ანტიკვარიატი, იარაღი, ოქროს გარკვეული რაოდენობა. შესაძლებელია ფულისა და მასთან ერთად სამგზავრო ჩეკების გამოყენება. ქვეყნის ვალუტაა ევრო €
საფრანგეთის ტურისტული ინდუსტრია უმსხვილესია მსოფლიოში. უნიკალური ლანდშაფტი, უმდიდრესი ისტორიულ-არქიტექტურული მემკვიდრეობა, ხმელთაშუაზღვისპირეთი და ულტრათანამედროვე საკომუნიკაციო საშალებები საფრანგეთს ნამდვილ ტურისტულ სამოთხედ აქცევს. ყოველწლიურად აქ 70 მლნ-ზე მეტი ტურისტი ჩამოდის მსოფლიოს მრავალი კუთხიდან (უმეტესად ევროკავშირის ქვეყნებიდან). უმსხვილესი ტურისტული რეგიონებია პარიზი, მდ. ლუარის ხეობა, ლაჟვარდოვანი სანაპირო, ალპები და ა.შ.
მემკვიდრეობა[რედაქტირება]
მონ-სენ მიშელი და მისი ყურე, ვერსალის სასახლე და პარკი, ფონტენბლოს სასახლე და პარკი, ამიენის და შარტრის საკათედრო ტაძრები, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი, ეიფელის კოშკი, სენის სანაპიროები, ავინიონის და ლიონის ისტორიული ცენტრები; ფორტიფიცირებული ქალაქი კარკასონი; ლუარის ველები; ფრანგული ეპოსი - სიმღერა როლანდზე (XII ს.).
No comments:
Post a Comment